Réttur - 01.01.1970, Qupperneq 39

RITSJÁ
Ölafur R. Einarsson: Upphaf is-
lenzkrar verkalýðshreyfingar 1887
—1901. — Saga og Menningar- og
fræðslusamband alþýðu. Reykjavík
1970.
I síðasta tímariti Sögufélagsins
•— Saga VII 1969 — birtist löng
rltgerð eftir Ólaf Einarsson, sem
lesendum Réttar er að góðu kunn-
ur. Ritgerðin nefnist Upphaf ís-
lenzkrar verkalýðshreyfingar 1887
—1901 (124 bls.) Jafnframt birtist
ritgerðin sérprentuð hjá Menning-
ar- og fræðslusambandi alþýðu;
þar fæst hún á liðlega 200 kr.
íslenzk verkalýðshreyfing á
enga samfellda sögu skráða, og
er það sannarlega ekki vansa-
laust. Verkalýðssinnum er því
fagnaðarefni, þegar nú birtist á
Prenti heildaryfirlit um upphaf
hreyfingarinnar á tveim síðustu
áratugum 19. aldar. Um efnið
hafa hingað til aðeins birzt grein-
ar um einstök félög og viðtöl við
ýmsa frumherja. Ritgerð Ólafs
Qeymir hins vegar niðurstöður
rannsókna á margvíslegum heim-
ildum, þ. á. m. ýmsum sem eru
oprentaðar. Hún veitir ekki aðeins
aiikinn fróðleik, heldur rekur á-
stæður fyrir tilkomu eiginlegra
verkalýðsfélaga fyrir aldamótin og
tengir vöxt þeirra þjóðfélagslegri
og efnahagslegri þróun.
Hér verður látið nægja að geta
helztu kafla ritgerðarinnar.
1. Þjóðfólagsþróun og vinnulýð-
ur. Raktir eru meginstraumar efna-
hagsiífs og atvinnuskiptingar á 19.
öld. Undirstrlkuð er þýðing verzi-
unarauðmagnsins og Landsbank-
ans fyrir upphaf þilskipaútgerðar,
sem leggur aftur grundvöll að ör-
um vexti bæja á síðasta fjórðungi
aidarinnar — með vaxandi stétt
daglaunamanna og iðnaðar.
2. Vcrkalýðshreyfingin erlendis.
Hér er drepið á helztu áfanga í
þróun verkalýðshreyfingar í V-
Evrópu og N-Ameríku. Sýnt er, að
,,l Winnipeg var stofnað íslenzkt
verkamannafélag árið 1890. Rit-
stjóri Heimskringiu, Gestur Páls-
son, fagnaði stofnun þess: Það
er hinn fyrsti félagsskapur, sem
íslenzkir verkamenn hafa stofnað
frá því að íslenzka þjóðin varð til
...." Síðar í ritgerðinni bendir
höfundur á áhrif „vesturfara" á
upphaf verkalýðshreyfingar á Is-
landi.
3. Stofnun fyrstu stéttarfélaga n
Islandi. Þetta er meginkafli bókar-
innar (bls. 30—89), enda mestur
fengur að honum. Hér er rakin,
eftir því sem heimildir leyfa, saga
fyrstu stéttarfélaga landsins:
Prentarafélagsins eldra (1887—
90). skósmiðafélagsins (sem hafði
raunar á sér gildisbrag) og stétt-
arsamtaka sjómanna — Bárufélag-
anna (1894). Þá er rakin tilkoma
fyrstu verkamannafélaganna — á
Seyðisfirði og Akureyri (1897):
leiðir höfundur rök að því, að
Seyðfirðingar hafi orðið fyrri til
að stofna sitt félag. Kaflanum lýk-
ur með yfirliti um stéttarsamtök
iðnaðarmanna, prentara, skó-
smiða, járnsmiða, trésmiða, mjr-
og steinsmiða — sem koma t'l
sögunnar rétt fyrir aldamótin. 'Oll
er frásögn þessi hin merkilegasta.
4. Sameiginleg einkenni. Höf-
undur dregur hér fram, hvað hafi
verið sameiginlegt með eðli og
verkefni samtakanna og forvígis-
mönnum þeirra, t.d. hverjir þeirra
höfðu dvalizt erlendis og haft af-
skipti af starfsemi góðtemplara.
5. Áhrif og aðstæður. Vegin eru
og metin áhrif blaða, rithöfunda og
skálda, eins og Matthíasar Joch-
umssonar, Einars Benedikíssonar,
Þorsteins Erlingssonar og Skúia
Thoroddsen. Loks leitar Óiafur
skýringa á því merkilega fyrirbæri,
að þrjú stéttarfélög voru stofnuð
í apríl 1897, sem telst þar með eitt
viðburðarríkasta ár i sögu ís-
lenzkrar verkalýðshreyfingar.
★
Hér hefur aðeins verið stiklað
á helztu efnisþáttum í ritgerð Ól-
afs. Ekki verður annað séð, við
skjóta yfirsýn, en hann hafi vand-
að til verksins á allan hátt — en
þó forðast fræðimannlega smá-
smygli. Ritgerðin er hin skemmti-
legasta aflestrar þeim, sem hirða
á annað borð um söguleg efni. Því
ber að hvetja menn til að nálg-
ast þessa ritgerð og kynnast kjör-
um, hugsunarhætti og baráttu
þeirra frumherja, sem vildu rétta
hina vinnandi stétt úr kútnum og
sameina hana um stéttarlega
hagsmuni.
Óskandi væri, að Ólafi gæfist
aðstaða til að rekja þessa sögu
fram eftir tuttugustu öld, þegar
stéttabaráttan tók á sig pólitísk-
ari svip. Verkalýðshreyfingunni er
raunar skylt að stuðla að því, að
svo megi verða. L.G.
39