Réttur - 01.08.1970, Page 15

Það er svörun mannlegrar vitundar við lífsskil-
yrðum umhverfisins, sem veldur þjóðfélagslegum
breytingum — fyrst skilningur, þá ákvörðun og
eftirfylgjandi athöfn. Það er ekki sköpunarmáttur
hinnar algeru hugveru, sem ræður framvindu sög-
unnar. Þar er heldur ekki að verki, hvorki aflvirkni
lífs né efnis né heldur ákvarðast hún af ómótstæði-
legum þunga utanaðkomandi efnahagslegra áhrifa.
Það, sem ákvarðar framvindu sögunnar, er viðleitni
mannlegs samfélags til sóknar i átt að nýjum mark-
miðum. Þessi viðleitni manna miðar að þvi að gera
þær breytingar á þjóðfélaginu i efnahagslegu og
félagslegu tilliti, sem nauðsynlegar má telja, til
þess að unnt sé að uppfylla eðlisbundnar og fé-
lagslegar þarfir þeirra. Sú nauðsyn, sem hér um
ræðir, sprettur af þeirri þjóðfélagsgerð, sem fram-
vinda kapitalismans skapar. Marx leitaðist við að
sýna fram á, að þjóðfélagsgerðin fæli í sér stöð-
ugar og vaxandi andstæður milli framleiðsluaflanna
og þeirra framleiðsluafstæðna sem af henni leiddi.
Innri lögmál kerfisins viðhalda og styrkja þetta ferli
og skapa hinar raunverulegu forsendur fyrir óhjá-
kvæmilegum endalokum þess. Marx kom ekki með
neina uppskrift að þjóðfélagsskipan framtiðarinnar,
en hann benti á, hvernig núverandi þjóðfélagsskip-
an mun liðast í sundur vegna framsækinnar virkni
þeirra afla, sem þar eru til staðar.
MARXISMINN
OG
SAGAN
Það er nú almennt viðurkennt, að hér er um að
ræða hugmyndir, sem varpa skýru Ijósi á sögu-
þróunina. Þessar hugmyndir gefa okkur betri við-
miðun en sú skoðun, sem flestir hafa aðhyllzt, því
að þær „leiðrétta þá skekkju, sem eldri skoðunin
fól í sér. Hún sneiddi hjá sjálfum grundvallarvanda-
málunum með þvi að skoða söguna sem vettvang,
þar sem óbundnar hugmyndir léku lausum hala og
voru meðhöndlaðar sem væru þær óbreytanlegar,
en i því felst, að fremur var litið á þær sem upp-
hafsástand en sem afleiðingu breytingar. Marxismi,
sem er vopnaður hinni sögulegu rannsóknaraðferð
°9 byggir boðskap sinn á marxiskri fræðikenningu,
hefur það mikið sannleiksgildi, að hann er fær um
að vega alvarlega að öllum viðteknum sannind-
um"1).
Marxisminn gerir þó ekki neina tilraun til að gefa
svör fyrirfram við viðfangsefnum sagnfræðinnar;
hann útlistar aðeins, hvernig standa skuli að verki
gagnvart óumræðilega fjölbreytilegu safni frum-
gagna. Engels sagði eitt sinn: „Það verður að rann-
saka alla söguna að nýju og kanna verður út af fyrir
sig tilveruskilyrði hinna óliku þjóðfélagsfyrir-
bæra"2). Hinn marxiska söguskoðun má aldrei
verða átylla til þess að stunda ekki sagnfræðirann-
sóknir.
STÉTTIR
OG
STÉTTABARÁTTA
Sú óhjákvæmilega umsköpun þjóðfélagsins, sem
Marx beinir sjónum sinum að, á þó ekki að vera
verkefni þjóðfélagsins i heild. Skoðun Marx er sú,
að þjóðfélagsbreytingar séu þvi háðar, að nýj-
ar þjóðfélagsstéttir stigi inn á leikvang sögunnar,
Þjóðfélagsgerðin ákvarðast að hans áliti af tilvist
stétta með andstæða efnalega hagsmuni. Endalok
hins kapítaliska framleiðslukerfis felast i hans aug-
um í upplausn iðnaðarþjóðfélags, sem byggir til-
veru sina á aðgreiningu milli eignastéttar og verka-
lýðsstéttar. Með þessum mikilfenglega skýringar-
hætti samþættir hann afdrif stéttanna sem slíkra
afdrifum kapítalismans, þannig að sósialisminn birt-
ist sem eina stéttlausa þjóðfélagsformið.
Stéttabarátta sprettur ekki af áróðri. Hún er
óhjákvæmileg, þar sem stéttir eiga andstæðra
hagsmuna að gæta. Hún á rætur sinar i baráttunni
fyrir tilverunni og þróast í samræmi við þróun and-
stæðnanna i þjóðfélaginu. Hún er merki sjúkleika,
sem hefur heltekið þjóðfélag nútimans. Sérhver
marxisti hlýtur að styðja baráttu verkalýðsins fyrir
') Butterfield, Christianity and History (Kristindóm-
ur og saga).
2) Engels, Bréf til Conrads Smith. Dags. 5. ágúst
1890.
103