Réttur - 01.01.1973, Blaðsíða 10

artekjur heimilanna — en þá er miðað við alla
vinnandi meðlimi fjölskyldunnar — jukust sam-
kvæmt áætlun um 28,0% á árinu 1972, og er þá
búið að taka tillit til áhrifa skattabreytinga, sem
urðu á árinu. Á sama tíma er áætlað að kaupmáttur
hafi aukizt um tæp 15%, sem er meira en nokkru
sinni áður á sambærilegum tíma.
Viðskiptajöfnuður er mælikvarði á innlenda öflun
annars vegar og ráðstöfun tekna hins vegar. Þegar
ráðstöfun fer fram úr öflun — eða framleiðslu —
myndast halli á viðskiptum þjóðarinnar við útlönd.
Þegar framleiðslan er meiri en ráðstöfunin kemur
fram jákvæður viðskiptajöfnuður. Til einföldunar
hef ég sleppt að taka tillit til fjármagnshreyfinga
enda breyta þær ekki dæminu þegar tll lengdar
lætur, nema þjóðin lifi á gjafafé.
Miðað við viðskiptahalla upp á rösklega 5000
m. kr. var um verulega umframráðstöfun að ræða
hjá þjóðinni, eyðslan var meiri en öflunin.
Það varð því að færa til fjármuni I þjóðarbúinu
— það var öllum Ijóst. Á hitt voru menn ekki á eitt
sáttir, hvernig ætti að fara að því. Nú voru góð
ráð dýr.
III.
Vandamálið var sem sagt að færa fjármagn til
atvinnuveganna og forða þeim frá hallarekstri um
leið og dregið var úr almennri neyslu. Einnig þurfti
ríkissjóður auknar tekjur.
Þrjár leiðir eru til þess: I fyrsta lagi að fella
gengið. I öðru lagi að auka skattheimtu og koma
þeim peningum, sem þannig fást í framfæri við
atvinnuvegina með uppbótum á framleiðslu þeirra
(styrkjakerfi). Og að lokum að færa niður kauplag
og verðlag þannig að kostnaðarlag atvinnuveganna
lækki.
Nokkuð hefur verið rætt um þessar þrjár leiðir
meðal manna og ætla ég ekki að gera ítarlegan
samanburð á þeim. Það er hægt að framkvæma
þær allar þannig, að kaupmáttarrýrnun verði alls-
staðar svipuð, atvinnuástand líkt, halli viðskipta-
jafnaðar svipaður svo og hagvöxtur. Áhrif þeirra
á þróun verðlags hefðu þó orðið mjög ólík. Mis-
munur leiðanna liggur einkum í tvennu: Áhrif þeirra
I bráð á almennar þjóðhagsstærðir s.s. eftirspurn,
hagvöxt, viðskiptajöfnuð, atvinnuástand o. s. frv.
en hins vegar lengri tíma áhrif þeirra á hagkerfið.
Gengisfelling hefur skjótust áhrif. Hún hækkar
tekjur útflutningsatvinnuveganna svo til samdæg-
urs en gjaldahækkunin kemur smám saman seinna.
Hins vegar hefur hún neikvæð áhrif til langframa
þ.e. hún býr sjálfa sig stöðugt til. Afleiðing hennar
er hækkun verðlags (sbr. uppfærsluleið) og þar
með hækkun kostnaðar — einkum ef vísitalan á
að mælast óskert. Undir slikum aðstæðum er með
gengisfellingu í bezta falli hægt að vinna tíma,
og þessi tímafrestur er háður því hve gengisfell-
ingin er há.
Síðasta gengisfelling veitir hvorki rúman tíma
né mikið efnahagslegt svigrúm. Svipaðan dóm fær
millifærsluleiðin, nema hvað hún mismunar atvinnu-
vegunum óæskilega og skapar spillingarholur við
framkvæmd, auk skrifræðis, sem við Islendingar
þekkjum nógsamlega.
öðru máli gegndi um niðurfærsluleiðina, hún
virkaði skjótt á gjaldahlið til lækkunar en færði
enga tekjuhækkun m.a. ekki til ríkissjóðs. I lang-
tímaáhrifum skildi hins vegar á milli leiðanna
þriggja.
Einn megin vandinn, sem við var að glíma nú
var sú mikla þensla, sem einkenndi hagkerfið.
Nauðsynlegt var því að gera ráðstafanir, sem
slógu á þensluna en lækkuðu um leið framleiðslu-
kostnað sjávarútvegs og iðnaðar.
Augljóst er að gengisfellingin hafði ekki þessi
einkenni, hún jók þensluna og er nú, þegar þetta
er skrifað farin að hranna upp vandamálum, sem
knýja á úrlausn. Sá sem þetta skrifar hefur aldrei
dregið dul á andstöðu sína við að beita gengis-
fellingu eða yfirleitt verðþensluleið til lausnar þeim
vanda, sem við blasti. Verðbólgan er hér megin
vandi og þótt nokkur sannleiki liggi oft í mótsögn-
um eru fá rök, sem mæla með þvi að hægt sé að
láta sljákka í verðbólgunni með því að kynda undir
henni.
I öllum löndum hins kapítaliska heims hefur við-
gangur hagkerfisins og aðstandenda þess í æ rík-
ara mæli verið háður stöðugri og vaxandi verð-
bólgu. Hún hefur verið misjöfn eftir löndum, en
eins og málum er nú háttað kemst engin vestræn
þjóð hjá því að borga verðbólgunni verulegan skatt,
nema þar sem enn er við lýði lénsskipulag og
staðnað hagkerfi. Verðbólgan er öruggasta tekju-
skiptingartæki borgarastéttarinnar, þeirrar stéttar,
sem ræður yfir atvinnutækjum og fjármagni. Hagur
almennings hefur síður en svo batnað á Vestur-
löndum eftir að verðbólgan gerði sig þar heima-
10