Morgunblaðið - 19.01.2006, Síða 28

„KVEIKJAN að þessu verkefni er
Njálssaga – hún er beinagrindin í
verkinu,“ segir Einar Falur Ingólfs-
son ljósmyndari, sem opnaði sýningu
í Safni við Laugaveg um síðustu
helgi.
Einar Falur sýnir fjórar stórar
ljósmyndir á sýningunni, sem teknar
eru á Njáluslóðum; Rangárvöllum,
Bergþórshvoli og Hlíðarenda, og eru
hluti af stóru verkefni sem hann kall-
ar Sögustaði og hefur unnið að á síð-
ustu árum. „Verkefnið felst í að ég
sæki heim bæi sem koma við sögu í
Njálssögu. Þar tek ég myndir af ábú-
endum 1.000 árum eftir að sagan á að
hafa átt sér stað. Síðan mynda ég
staðina á minn hátt. Tek sérvisku-
legar landslagsmyndir,“ segir hann.
Sögustaðir eru ennþá í vinnslu, þó
brot af þeim séu sýnd nú og verkefnið
í heild hafi verið sýnt í Listasafninu í
Bonn fyrir þremur árum. „Þegar ég
fékk boð um að sýna í Safni sótti ég í
þennan sjóð og valdi fjögur sjálfstæð
verk. Ein myndin er tekin á Rang-
árvöllum, skammt frá Stóra-Hofi þar
sem Mörður Valgarðsson bjó. Hin
þrjú verkin á sýningunni finnst mér
síðan tengjast mjög sterkt. Þau eru
frá lykilstöðum sögunnar – Hlíð-
arenda og Bergþórshvoli,“ segir Ein-
ar Falur.
Þrátt fyrir að notfæra sér Njáls-
sögu sem kveikju að myndunum, er
markmiðið fyrst og fremst að búa til
sjálfstæð myndverk. „En vegna
þeirrar tengingar verður verkið
marglaga; maður sem þekkir ekkert
til Njálssögu getur skoðað mynd-
verkið sem sjálfstætt verk og það er
auðvitað mikilvægt að myndirnar
haldi sem slíkar. En fyrir þá sem
þekkja til sögunnar hlaðast þær ann-
ari merkingu, og það er mjög gaman
að ræða þær við fólk sem þekkir vel
til Njálssögu,“ segir Einar Falur.
Hann segist hafa haft gaman af
Njálu frá unglingsaldri og lesið hana
margoft síðan. Eftir að verkefnið
hófst hafi áhuginn hins vegar aukist
til muna; hún fylgi honum af hljóðbók
í bílnum og leiðsagnarspóla um
Njáluslóðir sem gerð var fyrir þó
nokkrum árum hafi fylgt honum á
ferðalögum um Suðurlandið. „Maður
fær þessa þráhyggju fólks sem er að
sækja Njáluslóðir heim. Reyndar á
ég ekkert langt að sækja þetta –
tengdamóðir mín hlustar látlaust á
Njálu á spólu,“ segir hann og hlær.
Sagan lifandi
Ferðalögin í tengslum við gerð
myndanna hafa ennfremur verið afar
eftirminnileg, að sögn Einars Fals, og
áhugavert að sækja heim ábúendur á
þeim stöðum sem sagan gerðist á,
sem hann segir afar meðvitaða um
Njálssögu. „Þetta er mikið ferli, og
skemmtilegt. Maður fer heim að bæ
að skoða staðinn og taka myndir.
Maður talar við ábúendur og endar
inni í eldhúsi, drekkur marga bolla af
kaffi og ræðir Njálu fram og tilbaka.
Það er svo gaman að á hverjum stað
hefur fólk sínar kenningar – í sumum
tilfellum reynir fólk meira að segja að
stækka hlut síns staðar í sögunni!
Sagan er mjög lifandi hjá fólki sem
býr á þessum stöðum, sem er í raun
alveg makalaust – 1.000 árum eftir að
hún á að hafa gerst,“ segir hann.
Einar Falur hefur ennfremur unn-
ið svipað verkefni í tengslum við
Grettissögu, sem sýnt var á óperuhá-
tíðinni í Bayreuth í Þýskalandi á
sama tíma og kammerópera Þorkels
Sigurbjörnssonar, Grettir, var frum-
sýnd þar sumarið 2004. „Það var líka
mjög skemmtilegt verkefni. Ég var
beðinn um myndir og ætlaði mér ekki
að taka mikinn tíma í það. En á end-
anum fór sumarfríið allt í það –
Grettla tók yfir,“ segir hann.
Kortlagning Njáluslóða í ljós-
myndum gefur auga leið að er ekki
síður viðamikið verkefni, og mætti
jafnvel líkja við þráhyggju að takast
það á hendur. „En það er heillandi
þráhyggja og skemmtilegt að leggj-
ast í þetta,“ segir Einar Falur. „Þeg-
ar maður byrjaði hlóð verkefnið fljótt
utan á sig. Þó er ýmislegt eftir; ég er
kominn langt með Ísland, en á eftir að
fara til Noregs og halda áfram. Þetta
er mín Njálssaga sem ég er að skrá í
myndum og ég vonast til að hún birt-
ist einn daginn á bók.“
Sérstakt íslenskt ljós
Myndbönd, meðhöndluð í tölvu, er
sá miðill sem belgíska listakonan
Anouk De Clercq vinnur aðallega
með. De Clercq, sem er fædd árið
1971, starfar í Brussel og hafa verk
hennar verið sýnd á fjölmörgum
myndbanda-, myndlistar- og kvik-
myndahátíðum. Í Safni sýnir hún
nokkur verk en þetta er önnur ferð
hennar hingað til lands á skömmum
tíma, í apríl dvaldi hún í nokkrar vik-
ur í vinnustofu SÍM í Hafnarstræti.
„Að þessu sinni hef ég aðallega eytt
tímanum við skriftir, kannski vegna
þess hve dimmt hefur verið, en í
fyrravor vann ég mjög mikið, teiknaði
og safnaði myndefni,“ segir hún. „Það
er ótrúlegt að upplifa hvað allt breyt-
ist hér að vetrarlagi, orkan verður
önnur, og allt aðrir litir. En þessi ferð
nú á örugglega eftir að nýtast mér í
verkum sem ég er að undirbúa.“
Hún segir að verk sín hafi í raun
tekið breytingum eftir ferðina í fyrra-
vor; fram að því hafi hún unnið í
svarthvítu en eftir Íslandsferðina
urðu næstu verk blá. „Mér finnst
nokkuð greinilegt hvaðan það kem-
ur,“ segir hún og hlær. „Ljósið hér er
svo sérstakt – stundum er sjórinn
grænn og himininn blanda af bleiku
og bláu og grænu. Og snjórinn er
ekki hvítur – stundum er hann blár.
Þetta er allt svo furðulegt.“
Sagt hefur verið að myndbands-
verk de Clercq séu ekki frásagnarleg
en þó segist hún vera að segja sögu í
þeim. „Eitt verkið sem ég sýni hér,
Building, byggist á arkitektúrískum
formum. Mér finnst það segja
ákveðna sögu í því að ég skapa
ákveðna byggingu. Verkið byrjar
með ljósi, yfirborði og ákveðnu
magni, smám saman verður það að
rými og loks áttar áhorfandinn sig á
því að þetta er ekki abstrakt heldur
raunveruleg bygging. En kannski
hefur þetta meira að gera með form-
ræna uppbyggingu en frásögn.“
Hún segist vera safnari og list-
sköpun sín byggist á því að eiga mikið
af myndbrotum, kvikmyndum, teikn-
ingum og hugmyndum að vinna úr.
„Við upphaf hvers verks er ég með
eitthvað í líkingu við fullan poka af
hlutum, brot úr bókum, textum, hluti
sem hafa hreyft við mér á einhvern
hátt, eða myndir sem ég hef tekið hér
eða annars staðar, og persónulegar
upplifanir. Í sköpunarferlinu vinn ég
síðan úr öllum þessum þáttum í pok-
anum og reyni að höndla einhvern
kjarna.“
De Clercq er önnum kafin við
sköpunina og sýningahald, á dög-
unum var hún með sýningu í Reina
Sofia safninu í Madríd og í þessari
viku var kvölddagskrá í safni í Amst-
erdam helguð verkum hennar. „Ég
tek bæði þátt í myndlistarsýningum
og kvikmyndahátíðum. Verkin
ferðast um og ef ég get þá ferðast ég
með þeim. Það gefur mér mikið að
vera í sambandi við fólk á ólíkum
stöðum og finna hvernig verkin virka
á þá sem sjá þau.Ég er mjög ánægð
með tækifærið til að sýna hér í Safni.
Mér finnst þetta einstakt listasafn,
persónulegt og vandað, og eigend-
urnir opnir fyrir ólíkum straumum í
listinni.“
Myndlist | Einar Falur Ingólfssson og Anouk De Clercq sýna í Safni við Laugaveg
Heillandi
þráhyggja
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Verkefnið felst í að ég sæki heim bæi sem koma við sögu í Njálssögu. Þar tek ég myndir af ábúendum 1.000 árum
eftir að sagan á að hafa átt sér stað. Síðan mynda ég staðina á minn hátt. Tek sérviskulegar landslagsmyndir,“
segir Einar Falur Ingólfsson, sem opnaði sýningu í Safni um síðustu helgi.
„Það er ótrúlegt að upplifa hvað allt breytist hér að vetrarlagi, orkan verður
önnur, og allt aðrir litir,“ segir Anouk De Clercq um upplifun sína af Íslandi.
Eftir Ingu Maríu Leifsdóttur
ingamaria@mbl.is
www.safn.is
28 FIMMTUDAGUR 19. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
ÞAÐ var þarft verk og tímabært að
gefa Blómin í ánni út á ný en sagan
kom út hér á landi árið 1963. Bókin er
falleg á að líta en kápumyndin sýnir
rautt blóm liðast um hvítan bak-
grunn. Innihaldið er hins vegar slá-
andi óhugnanlegt því fjallað er um
einn af hryllilegustu glæpum gegn
mannkyni sem sögur fara af. Í bók-
inni eru birtir tveir stuttir formálar,
annar eftir Halldór Laxness sem
einnig birtist þegar bókin kom út
fyrst en hinn er fróðlegt ávarp Guð-
mundar Georgssonar sem hann flutti
á fundi friðarhreyfinga síðastliðið
sumar þegar sextíu ár voru liðin frá
kjarnorkuárásum Bandaríkjamanna
á Hiroshima og Nagasaki í Japan.
Undarlegur galli er á útgáfunni og
hann nokkuð stór en í bókinni er mik-
ið af stafsetningar- og innslátt-
arvillum.
Halldór Laxness skrifaði meðal
annars um það í formála sínum að
höfundurinn hafi heimsótt hann að
Gljúfrasteini þegar ofsóknir gegn
menntafólki og þeim sem höfðu
frjálslyndar skoðanir á stjórnmálum
stóðu sem hæst í Bandaríkjunum.
Bók Editu Morris varð þekkt víða um
heim þegar hún kom út en hún gerist
árið 1959, fjórtán árum eftir að
Bandaríkjamenn vörpuðu kjarnorku-
sprengjunni á Hírósíma, 6. ágúst
1945. Halldór Laxness skrifar um
hinar skelfilegu afleiðingar sprengj-
unnar í formála sínum en honum er
þó efst í huga hvernig Edita Morris
birtir ,,kvenmynd eilífðarinnar“ í
sögu sinni. Blómin í ánni er frásögn
lögð í munn japanskrar konu um þrí-
tugt; húsmóður, eiginkonu og móður í
Hírósíma en hún tekur ungan banda-
ríkjamann inn á heimilið í nokkra
daga. Það er einstakt hvernig Edita
Morris setur sig í spor sögukon-
unnar, hvernig henni tekst að birta
hinn hógværa hugsunarhátt Japana
um leið og hún birtir heim sem svo
frábrugðinn er þeim heimi sem
bandaríski gesturinn kemur frá. Það
er þó enn merkilegra hvernig höf-
undur sýnir virðingu og hjartahlýju
heimafólks gagnvart gestinum þó að
hann tilheyri þjóðinni sem olli íbúum
borgarinnar meiri ógæfu og hörm-
ungum en orð fá lýst. Í ávarpi Guð-
mundar Georgssonar frá fundinum í
sumar segir hann um afleiðingar
sprengjunnar í Hiroshima: ,,Nærfellt
tveir þriðju af Hiroshima, sem taldi
þá um 255 þúsund íbúa, voru lagðir í
eyði og 80 þúsund almennra borgara
létust strax og innan árs hækkaði tala
látinna uppí 140 þúsund manns. Að
auki hafa 60 þúsund manns látist af
síðbúnum afleiðingum geislunar sem
hafa verið að koma fram allt til
þessa.“ (Bls. 5) Til viðbótar lýsir Guð-
mundur ámóta tölum frá Nagasaki.
Það eru einmitt afleiðingar
sprengjunnar hroðalegu sem eru
kjarni frásagnar japönsku konunnar í
skáldsögunni en þeim er lýst í nútíð
með afar látlausum stíl. Á einum stað
reynir sögukonan til dæmis að leyna
því fyrir gestinum hvað blómin í ánni
merkja en sorg hennar leynir sér
ekki: ,,Hann horfir á mig spyrjandi,
en ég þykist ekkert skilja. Nú er bát-
ur stúlknanna á móts við okkur; þær
taka eftir blómvendinum og sú sem
rær lyftir árunum til þess að skemma
hann ekki. Á blómin detta smádropar
og glitra eins og tár. Stúlkurnar
lækka röddina og söngurinn verður
enn dapurlegri.“ (37) Í stuttu máli
hefur systir sögukonunnar sett blóm-
in þar sem móðir þeirra kastaði sér
logandi í ána 6. ágúst 1945 eins og
fjölmörg fórnarlömb kjarnorku-
sprengjunnar gerðu og ættingjar
þeirra fleyta blómvöndum enn í dag.
Það er til minningar um þessi fórn-
arlömb sem kertum er fleytt um allan
heim ár hvert, annaðhvort 6. eða 9.
ágúst eins og gert er hér á landi.
Blómin í ánni segir frá afar sorg-
legum atburðum í nánustu fjölskyldu
og vinahóp sögukonunnar. Hin lát-
lausa og fallega, og stundum fjörlega,
frásögn af afleiðingum hroðalegrar
grimmdar í skjóli stríðsreksturs og
heimsvaldastefnu ætti að vera til á
hverju heimili á Vesturlöndum. Því
miður er bókin illa prófarkalesin en
það breytir ekki því að þeir sem hafa
lesið hana áður ættu að gera það aft-
ur og koma henni áfram til hinna sem
eru að vaxa úr grasi. Því eins og Hall-
dór Laxness segir í formálanum er í
frásögninni æðruleysi sem kemur
,,… best fram í þeim ángurværum
tóni af fjarlægð sem skáldkonunni
hefur tekist að ljá umræðuefni sem
ekki er einusinni hægt að kalla yrk-
isefni, því eðli þess er það að sveia
burt frá sér allri list“.
Glæpur gegn mannkyniBÆKURSkáldsaga
Höfundur: Edita Morris.
Þýðing: Þórarinn Guðnason.
128 bls. Tindur bókaútgáfa, 2005.
Blómin í ánni
saga frá Hírósíma
Hrund Ólafsdóttir