Morgunblaðið - 24.01.2006, Page 6

Morgunblaðið - 24.01.2006, Page 6
6 ÞRIÐJUDAGUR 24. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ FRÉTTIR * Netsmellur til Glasgow. Innifali›: Flug báðar leiðir með flugvallarsköttum. www.icelandair.is Evrópa Verð frá 20.900 kr.* ÍS LE N SK A A U G LÝ SI N G A ST O FA N /S IA .I S IC E 30 92 7 01 /2 00 6 Þetta flug gefur 3.000 Vildarpunkta MEIRA en 50% af hinum 6.000 tungumálum sem töluð eru í heiminum í dag eru í útrýmingarhættu og hefur UNESCO tekið saman lista um hver þau séu. Íslenska er ekki á listanum. Morgunblaðið fjallaði í gær um ráðstefnu um stöðu íslenskunnar sem haldin var í Norræna húsinu á sunnudaginn, þar sem þeir svartsýnustu spáðu endalokum ís- lenskunnar innan hundrað ára að öllu óbreyttu. „Ég held að það sé alltaf næg ástæða til að vera á verði gagnvart málinu og breytingum á því en ég veit ekki hvort það séu þáttaskil núna,“ segir Ei- ríkur Rögnvaldsson, prófessor í íslenskri málfræði við Háskóla Íslands. „Mér finnst oft verið að bera saman ósambærilega hluti, eins og nemendur í framhaldsskólum nú og fyrir þrjátíu árum. Nú fer mun hærra hlutfall í framhaldsnám. Menn eiga líka mun auðveldara með að koma sér á framfæri og á bloggsíðum er að skrifa fólk sem fyrir nokkr- um áratugum hefði ekki skrifað texta sem kæmi fyrir almenningssjónir. Mér finnst varhugavert að taka slíkt sem dæmi um breytingar til hins verra.“ Skapa þarf góð skilyrði málnotkunar Háskóli Íslands hefur markað sér málstefnu. „Hún felst í aðalatriðum í að meginkennslumál skólans sé íslenska og það þurfi að vera góðar ástæður fyrir að kenna á öðrum mlum. Það er að- allega gert í framhaldsnámi, t.d. ef það koma er- lendir kennarar eða mikið af skiptinemum,“ segir hann. „Svo er lögð áhersla á að kennarar leitist við að vanda málfar sitt og svo framvegis.“ Eiríkur býst við að tilhneiging sé til að auka kennslu á ensku og telur það að mörgu leyti eðli- legt og óhjákvæmilegt þar sem Íslendingar vilji taka þátt í alþjóðlegu fræðasamfélagi. „Ég er ekkert hræddur við enskuna og finnst æskilegt að Íslendingar kunni ensku sem best, en ef við venjumst því að hún sé notuð á sífellt fleiri sviðum án þess að ástæða sé til þess verður þetta sífellt eðlilegra og að því kemur að menn fara að hugsa hvers vegna við séum að burðast með ís- lenskuna,“ segir hann, en kveður útilokað að segja fyrir um hvernig íslenskunni muni farnast. Erfitt sé að sjá fyrir áhrif netsins og fleiri fyrirbæra. „Ég er sammála því að ekki eigi að eltast við smáatriði eins og þágufallssýki og slíkt heldur beina kröftunum að stærri atriðum eins og beyg- ingarkerfinu. Ég skrifaði reyndar grein í Skímu um þetta fyrir tuttugu árum en fékk heldur bágt fyrir,“ segir hann. „Það hefst ekkert upp úr því að jagast sífellt í einstökum atriðum. Það sem skiptir máli er að nota megi málið á sem flestum sviðum.“ Eiríkur bendir einnig á að ala þurfi börn upp við virka málnotkun, lestur og skrif. „Menn munu líka tala meira við tölvur í framtíð- inni og þá er mikilvægt að þær tali íslensku. Það þarf að skapa skilyrði fyrir mikla og góða mál- notkun,“ segir hann en verður hugsi þegar hann er spurður hvort hann hafi áhyggjur af þróuninni. „Nei, ég hef það ekki. Að minnsta kosti ekkert meiri en allan þann tíma sem ég hef fylgst með þessum málum. Það skiptir samt máli að fylgjast vandlega með þróuninni, beina henni í réttan far- veg og gera málinu kleift að dafna.“ Engin merki um hnignun málsins Þórunn Blöndal, lektor í íslensku nútímamáli við Kennaraháskóla Íslands, er hluti hóps sem rannsakar tilbrigði í setningagerð í íslensku og sér hann ekki merki um að málið sé að sigla sinn veg. „Í textum nemenda eru auðvitað stöku málvillur en við því er ekkert að gera. Það hefur alltaf verið þannig og það eru ekki bara nemendur sem gera málvillur,“ segir hún. „Ég sé engin merki þess að málinu sé að hnigna. En við skoðum breytingar á því og reynum að skilja af hverju þær verða.“ Þórunn segir að oft bjóði málið sjálft upp á breytingar, með óreglu, undantekningum og slíku. Þannig taki til dæmis sagnir sem séu viðriðnar þágufallssýkina svokölluðu frumlag í aukafalli. „Það er ekkert skrítið að það sé ruglingur á þessu því þetta er undantekning frá reglunni og þannig er þetta oft,“ segir Þórunn. „Málbreyting- ar hafa alltaf orðið og meira að segja íslenskt forn- mál, gullaldarmálið okkar, er afsprengi enda- lausra málbreytinga, hljóðvarpa, klofnings og guð má vita hvers. Þetta er ekkert nútímafyrirbæri. Breytingar eru oft lengi að naga sig í gegnum mál- ið, en hér hefur verið gert meira af því en víða ann- ars staðar að hægja á málbreytingum.“ Þórunn tekur, eins og Eiríkur, undir að ekki sé endilega besta vörnin að hamast í leiðréttingum á smáatriðum en bendir á að margt gagnlegt og skemmtilegt fari fram í íslenskum skólastofum. Hún telur að breytingar eigi hugsanlega greiðari leið en áður með nýjum miðlum. „Besti mælikvarðinn á hvort tungan sé lasburða hlýtur samt að vera að hlusta á börn tala,“ segir hún og er sátt við málfar barna. „Það er mikilvægt að tala við þau og kenna þeim að eiga samræður.“ Þórunn segir sms-málið svokallaða ekki vera að troða sér inn í hefðbundið ritmál. „Við erum með svo margar textategundir í ís- lensku og við erum ekkert í vandræðum með að halda þeim aðgreindum,“ segir hún. „Skólarnir mættu hins vegar vekja meiri athygli á þessum textategundum og sérkennum þeirra.“ Þórunn segir að ungu fólki sé annt um tunguna og telur ekki að allt sé að fara til fjandans. „Fólk hefur alltaf verið misjafnlega fært í beit- ingu málsins og það þarf ávallt að rækta það.“ Áhersla lögð á íslenskukennslu Anna Kristín Þórðardóttir, íslenskukennari í Ölduselsskóla, kveðst óviss um hvort íslensku- áhugi hafi almennt minnkað meðal barna. „Þau lesa færri bækur en lesa mikinn texta á netinu og í öðrum nýjum miðlum. Þar kemur allt annar orðaforði fram,“ segir hún. „Börn hafa minni orðaforða en áður, meðal annars vegna þess að það er minna talað við þau, en mér finnst þau líka fljótari að gefast upp og hafa minni áhuga á að reyna, þegar kemur að íslenskunáminu. Ég hef hins vegar ekki á tilfinningunni að íslenskan sé að deyja út og hef enga trú á að það gerist.“ Anna Kristín segir að mikil áhersla sé lögð á ís- lenskukennslu, í það minnsta á unglinga- og mið- stigi. Hún telur jafnframt að kennarar í öðrum fögum séu sér meðvitandi um íslenskuna og bendi nemendum á villur sem þeir geri í texta. „Ég held að fullorðið fólk hafi alltaf haft áhyggj- ur af því að krakkar séu að týna niður móðurmál- inu. Við þurfum bara að vera vakandi og auka jafn- vel kennslu, en ég hef ekki áhyggjur af því að íslenskan deyi út.“ Málbreytingar ekki sérstakt nútímafyrirbæri Umræða hefur skapast und- anfarna daga um stöðu íslenskr- ar tungu og sumir boða hnignun hennar eða jafnvel endalok í ná- inni framtíð. Hrund Þórsdóttir komst að því að ekki eru allir jafnsvartsýnir. hrund@mbl.is Þórunn BlöndalEiríkur Rögnvaldsson Í KRINGUM árið 1920 spunnust miklar umræður um kunnáttu stúd- enta í íslenskum fræðum og meðal aðgerða menntamálanefndar var að leggja spurningar fyrir kennara við allar deildir Háskóla Íslands. Þeir voru meðal annars spurðir: „Í hvaða námsgreinum Mentaskólans finst yður þeim [nemendum: inn- skot blm.] helst ábótavant frá sjón- armiði háskólanámsins?“ Hér má sjá glefsur úr svörunum: Guðfræðideildin: „Sjerstaklega finst oss, að stúdentunum sje ábóta- vant í þekkingu á íslenskri tungu. Við allar skriflegar æfingar kemur það í ljós, að ýmsa þeirra skortir mjög þekking í íslenskri rjettritun og hafa litla hugmynd um notkun aðgreiningarmerkja. Rjettrit- unarvillur lýta stórlega ritgerðir sumra við prófið, og margir hafa lært svo illa að skrifa, að þraut er að komast fram úr ritgerðunum.“ Lagadeildin: „Skal þess þá fyrst og fremst getið, að deildinni hefir reynst þekking stúdenta á íslenskri tungu ærið ábótavant, bæði um vöndun máls, setningaskipun og jafnvel rjettritun.“ Prófessor Guðm. Hannesson: „Langaugljósast í íslensku. Ef dæma má eftir prófritgerðum stúd- enta, þá geta fáir ritað íslensku stórlýtalaust.“ Prófessor Sigurður Nordal: „… get ég fullyrt, að kunnáttu stúd- enta í móðurmálinu er stórra ábóta vant …“ Áhyggjur ekki nýjar af nálinni Baldur Jónsson: „Mályrkja Guðmundar Finnbogasonar“, Bókaútgáfa Menning- arsjóðs, Reykjavík, 1976. „ÉG sé enga ástæðu til þess að nota ensku við kennslu á neðri skólastig- um,“ segir Eiríkur Rögnvaldsson, prófessor í íslenskri málfræði við Háskóla Íslands, spurður um við- horf sitt til þess. „Við hljótum að vilja halda okkur við íslenskuna þar sem það er mögulegt og ekki fara yfir í önnur tungumál nema það séu virkilega knýjandi ástæður fyrir því.“ Kennsla á ensku er mismikil eftir skólum en sem dæmi má nefna að í Menntaskólanum við Hamrahlíð er boðið upp á IB-nám, þar sem ein- göngu er kennt á ensku. Það er al- þjóðleg braut og stunda nú milli 80 og 90 nemendur nám sitt á henni. Íslenska er eitt þeirra mála sem taka má sem sitt móðurmál en þá þreyta nemendur alþjóðleg próf í málinu. Í Háskólanum í Reykjavík er boð- ið upp á námskeið á ensku, bæði í BS- og MA-námi, bæði til að auka þekkingu nemenda og til að geta tekið á móti erlendum stúdentum. Það eru þó aðallega íslenskir nem- endur sem sækja námskeiðin. Í Kennaraháskóla Íslands fá skiptinemar námskeið um íslenska tungu og menningu á ensku, en ekki er kennt á ensku fyrir Íslend- inga. „Lesefni er auðvitað mikið á ensku og ég held að þekking í ensku vinni ekki gegn því að ís- lenskan haldi velli heldur jafnvel þvert á móti,“ segir Þórunn Blön- dal, lektor í íslensku nútímamáli við KHÍ. Kennsla sé helst á íslensku BJÖRN Þorleifsson, sautján ára, er á öðru ári á félagsfræðibraut í Menntaskólanum við Hamrahlíð. Hann telur að íslenskukunnáttu barna og unglinga sé alls ekki að hraka. „Áhrifin frá enskunni eru kannski að aukast en íslenskan verður alltaf til staðar,“ segir hann og telur heldur ekki að málið breytist hraðar en áður, nema kannski varðandi tækniorð. Hann kveðst hlynntur nýyrðasmíði en aðeins ef ný orð séu kynnt vel. Birni er annt um tungumálið sitt. „Við erum auðvitað hálf- gerð örþjóð og þurfum að viðhalda einkennum okk- ar,“ segir hann og brosir þegar hann er spurður hvort hann telji börn sletta meira en áður. „Nei nei, ég gerði þetta líka þegar ég var yngri.“ Spurður hvort hann telji að ungu fólki sé sama þótt málið breytist segir hann það eðli allra tungumála og eðlilega þróun. Hann er hins vegar sannfærður um að íslenskan verði ekki horfin eftir hundrað ár. „Nei. Ég hef engar áhyggjur af því.“ Kunnáttu ekki að hraka TELMA Huld Ragn- arsdóttir er sautján ára og stundar nám við nátt- úrufræðideild Mennta- skólans við Hamrahlíð. Hún er sannfærð um að ís- lenskukunnáttu barna og unglinga sé að hraka. „Maður sér það í barna- bókum og víðar að það eru komnar slettur út um allt,“ segir hún. „Svo sést þetta á sjónvarpsefni fyrir börn, þótt líklega sé reynt að gera eitthvað í þessu.“ Telma segist ekki beint hafa áhyggjur af þróun mála en að þó velti hún henni fyrir sér. Henni er annt um að viðhalda íslenskunni. „Já, auðvitað. Þetta er kannski ekki það fyrsta sem minn aldurshópur hugsar um en það er að aukast,“ segir hún og kveðst sjálf alltaf vanda sig meira og meira við að tala rétt mál. Telma telur að breyt- ingar á málinu gerist hrað- ar nú en áður en finnst allt of djúpt í árinni tekið að segja að íslenskan verði horfin eftir hundrað ár. „Ég efast um að það gerist í bráð en ég held að íslenskan muni breyt- ast stórlega,“ segir hún og hvetur að lokum fólk til að nota gömlu góðu íslenskuna. Vill viðhalda íslenskunni

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.