Morgunblaðið - 13.03.2006, Blaðsíða 20

20 MÁNUDAGUR 13. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Á
standið er tiltölulega rólegt í um 80%
af Írak og þegar hryðjuverkaleiðtog-
inn Abu Musab al-Zarqawi lýsir yfir
styrjöld gegn lýðræðinu er ekki
skynsamlegt af hálfu vestrænna
ríkja að gefast upp fyrir honum,“ segir bandaríski
Mið-Austurlandafræðingurinn dr. Michael Rubin.
„Mistök hafa verið gerð en margt hefur samt
áunnist. Margir sjítar í sunnanverðu Írak líta svo
á að Bandaríkjamenn hafi skilið þá eftir í klónum
á Saddam eftir Kúveitstríðið 1991. Eitt af því sem
minnir þá stöðugt á það hvernig Saddam hefndi
sín á þeim sem risu upp gegn honum 1991 er að
pálmatrén háu, sem Írak er þekkt fyrir, eru víða
aðeins nokkrir metrar í uppreisnarhéruðunum en
ekki allt að 20 metrar. Saddam lét fella þau með
jarðýtum til að kenna sjítum lexíu. Sjítar eru því
ekki vissir um að Bandaríkjamenn klári verkefnið
núna frekar en þá. Þess vegna er allt tal um að
rjúka á brott núna mjög hættulegt.“
Rubin er fræðimaður við hægrisinnaða hug-
veitu, American Enterprise Institute, í Wash-
ington og ritstjóri tímaritsins Middle East Quar-
terly, þekkir vel til í Írak og hefur starfað sem
ráðgjafi í varnarmálaráðuneytinu, Pentagon.
Rubin flytur í dag erindi í Odda á vegum Alþjóða-
málastofnunar Háskóla Íslands um stefnu Banda-
ríkjamanna í Mið-Austurlöndum.
– Arabískur málsháttur segir að betra sé að
una 40 ára einræði en upplausn og stjórnleysi í
einn dag. Hve lengi verða Írakar að búa við nú-
verandi ástand?
„Það veltur á endanum á því hvað Írakar gera
sjálfir. Þeir hafa þrisvar flykkst á kjörstaði til að
sýna að þeir vilji ekki einræði. Burtséð frá því
hvað hefur mistekist í Írak er ljóst að niðurstaðan
hefur skapað gerbreyttar umræður. Nú er raun-
verulega verið að ræða hvernig arabaþjóðir muni
laga sig að lýðræðinu, þetta er gert í sjónvarpi og
blöðum þeirra og með mjög heilbrigðum hætti.“
Hernaðurinn tókst, hernámið mistókst
Rubin er minntur á nýleg ummæli eins þekktasta
hauksins í Washington og mikils stuðningsmanns
innrásarinnar 2003, Richard Perle. Perle sagði að
rétt hefði verið að gera innrás en eftirleikurinn
hefði mistekist. Er Rubin sammála?
„Já, ég er það. Hernaðurinn tókst, hernámið
mistókst. Við fórum illa með hveitibrauðsdagana
eftir innrásina en þar með er ekki sagt að við
séum þegar búin að glutra þessu niður. Írakar eru
búnir að halda tvennar þingkosningar og eina
þjóðaratkvæðagreiðslu, þeir ræða opinskátt
framtíð sína, tefla oft á tæpasta vað í pólitískum
átökum á þingi og margir gagnrýna hvað pólitísk-
ir leiðtogar þeirra eru ósparir á hótanir. En þann-
ig er eðli lýðræðislegra stjórnmála og íraskir fjöl-
miðlar eru mun frjálsari en annars staðar í
Mið-Austurlöndum.
Fullyrt er að borgarastyrjöld sé að skella á, það
er reyndar alltaf sagt eftir mannskæð tilræði. En
staðreyndin er að Írakar hafa reynst miklu þraut-
seigari en nokkur átti von á. Margs konar erfið
vandamál eru framundan, ekki síst vegna vopn-
aðra sveita ýmissa fylkinga. En ég minni á skoð-
anakannanir sem sýna að meirihluti Íraka er enn
bjartsýnn og trúir því að úr muni rætast, sárafáir
hafa flúið landið en yfir milljón útlaga snúið heim.
Írakar fjárfesta ekki í gulli eins og fólk sem býst
við borgarastríði og vill geta flúið með eigur sínar.
Nei, þeir fjárfesta í fasteignum.
Þannig hagar fólk sér ekki nema það geri ráð
fyrir að ástandið muni batna. En það merkir ekki
að fólk sé ánægt með stöðuna eins og hún er núna.
Ég get víst rifjað upp hér að Winston Churchill
sagði einu sinni að Bandaríkjamenn fyndu alltaf
bestu lausnina en prófuðu allar hinar fyrst!“
– Þú segir að hægt sé að sjá að þegar stjórn-
málamenn í Bandaríkjunum ræði um að kalla her-
liðið heim frá Írak færist uppreisnin í aukana. Er
þetta ekki nokkuð harkaleg gagnrýni á andstæð-
inga Bush?
is
ve
h
só
u
g
m
k
þ
h
fy
in
sk
fe
h
þ
or
fl
m
hv
re
h
h
le
se
n
u
og
b
h
se
se
fy
Ír
m
em
þ
re
„Hún er það og ég ætlaðist til að hún væri það.
Margir þingmenn vestra reyna að höfða til þess
að þeir hafi reynslu af hermennsku en þeir eru
ekki kjörnir vegna hennar heldur er þess vænst
að þeir sýni góða, almenna dómgreind. Þeir verða
að skilja að orð sem þeir beina til kjósenda í
Bandaríkjunum geta haft aðra merkingu þegar
þau eru þýdd og miðluð almenningi Írak.“
– Það eru ótvíræðar vísbendingar um að stjórn
Bush hafi ekki verið með neinar skýrar áætlanir
um framhaldið í Írak þegar stríðinu væri lokið.
Jafnvel hershöfðingjar hafa viðurkennt að þeir
hafi ekki haft grænan grun, hafi verið eins og rek-
öld þegar átökunum lauk. Þjófar og ræningjar
óðu uppi. Hvernig gat þetta gerst?
„Það voru gerð mistök en ég fullyrði að það sem
komið hafi fram í mörgum fjölmiðlum sé eitt og
veruleikinn annar. Í öllum hernaðaraðgerðum er
um að ræða áætlun þar sem á eftir þriðja þætt-
inum, lokaþætti hernaðarins, kemur sá fjórði:
uppbygging eftir stríðið. Það var til nóg af áætl-
unum en enginn tók að sér að ákveða hvenær
þriðja þætti væri lokið og fjórði þáttur væri haf-
inn. Þegar öllu er á botninn hvolft er það hlutverk
Pentagon og Donalds Rumsfelds varnarmálaráð-
herra.
Sumir af hershöfðingjunum byggja ummæli sín
sem þú tilgreindir á því sem þeir hafa séð í fjöl-
miðlum. En uppreisnin kom mönnum á óvart.
Leyniþjónustan, CIA, segist hafa spáð uppreisn
en það gerði hún ekki. Oft er það svo að þegar
skoðaðar eru skýrslur ráðuneyta og stofnana er
mest áhersla lögð á telja upp alla hugsanlega
möguleika í stað þess að segja eitthvað ákveðið og
bitastætt. Þannig verja menn sig fyrirfram ef eitt-
hvað fer úrskeiðis. Hvað sem þessu líður er samt
ljóst að ef menn standa aftur frammi fyrir verk-
efni af þessu tagi verður að leggja miklu meiri
áherslu á löggæsluna og ég er þá aðallega að
minna á ránin og óöldina sem fylgdu í kjölfar inn-
rásarinnar.“
Hefðu átt að koma strax
á sýnilegum umbótum
– Þú hefur fjallað um My Year in Iraq, bók Paul
Bremers, sem Bush gerði að landstjóra fyrsta ár-
ið og yfirmanni bráðabirgðastjórnarinnar, CAP.
Það er ekki hægt að segja að þú hælir Bremer á
hvert reipi. Hver voru helstu mistök hans?
„Fyrstu mistökin voru að láta ekki strax völdin
í hendur Írökum sjálfum, veita þeim fullveldi. Við
sættum okkur við að koma fram sem hernáms-
vald og það hafði mikil sálræn áhrif á almenning í
landinu. Orðið sem notað er í arabísku, t.d. á Al-
Jazeera, um hernám er miklu neikvæðara en ger-
Mistök að fela ek
sjálfum völdin str
Einn af ráðgjöfum stjórnar
Bush Bandaríkjaforseta er
Mið-Austurlandafræðingurinn
dr. Michael Rubin. Hann telur
líkur á að Írakar komist hjá
borgarastríði en viðurkennir í
samtali við Kristján Jónsson að
Bandaríkjamenn hafi gert
mörg mistök eftir stríðið 2003.
Dr. Michael Rubin, einn af helstu ráðgjöfum stjórna
efnum Mið-Austurlanda: „Írakar fjárfesta ekki í gu
vill geta flúið með eigur sínar. Nei, þeir fjárfesta í f
’e
s
v
u
þ
h
SAMBÚÐIN VIÐ NÁTTÚRUNA
Hlýnun jarðar og gróðurhúsa-áhrif verða ekki dregin í efalengur. Til þess eru vísbend-
ingarnar of margar. Eins og Trausti
Valsson, doktor í skipulagsfræði og
prófessor við verkfræðideild Há-
skóla Íslands, segir í viðtali í Morg-
unblaðinu í gær er nú óþarfi að tala
um spár í sambandi við gróðurhúsa-
áhrifin, mikil hlýnun sé staðreynd og
veðurfarsmet slegin um allan heim.
Þótt þeir séu ekki margir, sem
enn efist um þróun veðurfars um
þessar mundir virðist næsta lítið til-
lit tekið til hugsanlegra afleiðinga
hennar í skipulagsmálum. Trausti er
um þessar mundir að leggja loka-
hönd á bók, sem nefnist „How the
World Will Change With Global
Warming“, þar sem hann veltir fyrir
sér áhrifum loftslagsbreytinga og er
full ástæða til að taka orð hans al-
varlega. Hann bendir á að nútíma-
maðurinn reisi flóðvarnargarða í
stað þess að flytja hærra í land. Hér
á landi komi þetta fram í skipulagi
samgangna. Við hönnun umferðar-
mannvirkja sé miðað við reynslu
undanfarinna áratuga, en hún sé
ekki lengur gjaldgeng. Með hlýrri
vetrum megi gera ráð fyrir því að
leysingar hefjist fyrr, eða á meðan
frost sé enn í jörðu og vatn nái ekki
ofan í jörðina. Þá megi búast við
miklum flóðum, sem brýr séu ekki
hannaðar til að standast.
Hann segir að á sama tíma og bú-
ast megi við meiri flóðum en áður
spari Vegagerðin fé með því að
leggja vegi meðfram ám og aurum í
stað þess að leggja þá á hærra landi,
eins og áður: „Þó að vegirnir séu
varðir á viðkvæmum stöðum, þá
munu varnirnar duga skammt í þeim
miklu flóðum sem geta skapast, sem
við sáum t.d. í vorflóðum í Þingeyj-
arsýslum nýlega.“
Ábendingar Trausta eru þess eðlis
að greinilegt er að nú er ástæða til
að staldrað verði við í samgöngu-
málum og tekið til við endurmat á
þeim vinnubrögðum, sem nú er beitt.
Umferðarmannvirkjum er ætlað að
vera þannig úr garði gerð að þau
endist, en þurfi ekki endurnýjun eft-
ir hverjar leysingar. Breyttar að-
stæður kalla á breytt vinnubrögð.
Þetta á einnig við í víðara sam-
hengi. Trausti talar um þær breyt-
ingar, sem sjá megi fram á að verði
á samgöngum á hafi eftir því sem ís-
hettan á norðurskautinu minnkar.
Ísinn er byrjaður að draga sig frá
Síberíu og siglingar á venjulegum
skipum þá leið yfir í Kyrrahaf gætu
gerbreytt skipasamgöngum. Trausti
segir að skyndilega verði hægt að
flytja olíu og gas með skipum beint
frá Síberíu, milli Íslands og Græn-
lands til Norður-Ameríku „þannig
að allt [bendi] til þess að hér verði
nokkrar af mikilvægustu skipasigl-
ingaleiðum heimsins í framtíðinni“.
Þetta skapar bæði hættu á meng-
unarslysum, en einnig tækifæri fyrir
Íslendinga sem rétt er að hafa í
huga.
Hlýnun jarðar verður vart snúið
við, en það er mikilvægt að leggja
áherslu á að draga úr gróðurhúsa-
áhrifum eftir megni, bæði með mál-
flutningi og að taka opnum örmum
verkefnum, sem stuðla að umhverf-
isvernd, hvort sem þau snúast um
vetni eða að binda koltvíoxíð í jörðu,
svo tvö nærtæk dæmi séu nefnd. Um
leið þarf að bregðast skynsamlega
við þeirri þróun, sem nú á sér stað,
gera ráð fyrir áföllum og vera undir
þau búin og nýta möguleikana.
ÍSLENZK NÖFN Í
ALÞJÓÐAVIÐSKIPTUM
Það kom nokkuð á óvart að Ís-landsbanki skyldi velja að
skipta um nafn og verða Glitnir um
helgina. Forsvarsmenn bankans
segja hann hafa þurft nýtt nafn
vegna alþjóðlegrar starfsemi sinnar
og víst er að Glitnis-nafnið er
styttra og þjálla en núverandi nafn,
sem þar að auki hefur stundum
valdið ruglingi við Landsbankann.
Fjármögnunarfyrirtæki Íslands-
banka hefur borið Glitnis-nafnið í
tvo áratugi og Bjarni Ármannsson,
forstjóri Íslandsbanka, segir í Morg-
unblaðinu í dag að bankinn hafi ver-
ið í þeirri einstöku stöðu að eiga
gott, íslenzkt nafn, sem jafnframt sé
þekkt vörumerki.
Það færist í vöxt að íslenzk fyr-
irtæki breyti nöfnum sínum til að
auðvelda sér markaðssókn erlendis.
Út úr því hafa komið alls konar út-
komur; gömlum og góðum íslenzkum
nöfnum hefur verið kastað fyrir róða
og í staðinn teknar upp skammstaf-
anir, enskuskotin nöfn eða nöfn sem
í rauninni þýða ekki neitt en hafa á
sér alþjóðlegan blæ. Og stundum
þykir tilhlýðilegt að „Group“ fljóti
með.
Það ánægjulegasta við nafnbreyt-
ingu Íslandsbanka er að út úr henni
kom ekkert af þessu, heldur gott, ís-
lenzkt nafn, eins og bankastjórinn
segir. Það er ánægjulegt að for-
svarsmenn bankans skuli treysta sér
til að nota rammíslenzkt nafn,
sprottið úr norrænni goðafræði, á
alþjóðlegum vettvangi.
Þegar litið er yfir sviðið, verður
raunar ekki annað séð en að fyr-
irtæki, sem hafa valið sér íslenzk
nöfn, njóti sízt minni velgengni á al-
þjóðlegum mörkuðum en hin, sem
hafa valið „alþjóðlegu“ nöfnin.
Baugur, Bakkavör, Kaupþing,
Straumur-Burðarás, Össur – allt eru
þetta nöfn, sem er ekki einfalt fyrir
útlendinga að segja, sum innihalda
þau skrýtna, óalgenga stafi. Engu
að síður gengur vel hjá fyrirtækj-
unum, sem þau bera, og þessi nöfn
eru á vörum margra í viðskiptalífinu
í nágrannalöndum okkar, ekki síður
en hér.
Bendir það ekki til þess að íslenzk
nöfn séu bara ágætlega nothæf,
jafnvel þótt viðskiptin séu orðin al-
þjóðleg? Er íslenzkt nafn ekki jafn-
vel hluti af þeirri sérstöðu, sem ís-
lenzk fyrirtæki telja sig hafa í
alþjóðlegri samkeppni?