Morgunblaðið - 21.04.2006, Qupperneq 23

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. APRÍL 2006 23
UMRÆÐAN
SÓLIN skín úr Seðlabankanum
og vextirnir æða upp. Seðla-
bankastjórinn er í óða önn að
bjarga þjóðinni frá af-
leiðingum efnahags-
stefnunnar sem hann
stóð fyrir sem for-
sætisráðherra í fjór-
tán ár. Eða stóð ekki
fyrir. Því að efna-
hagsstjórn íhaldsins
var bara brandari.
Sýndarmennska sem
lítið var á bak við ann-
að en jákvæð áhrif af
EES-samningnum
sem kratarnir
þvinguðu íhaldið til að
styðja á sínum tíma.
Áhrif sem voru miklu
meiri en nokkurn ór-
aði fyrir á sínum tíma
og héldu sér vel fram
yfir aldamót. En þá
fór að reyna á raun-
verulega efnahags-
pólitík hægristjórn-
arinnar og hratt
fjaraði þá undan þeg-
ar á reyndi.
Síðan þá hefur
þjóðin verið í gíslingu
efnahagsstefnu sjálf-
stæðismanna og þjóð-
rembunnar sem hvílir einsog mara
á samfélaginu. Mara sem heldur
niðri vitrænni umræðu um nauðsyn
aðildar að Evrópusambandinu og
fórnarkostnaði almennings af því
að halda krónunni úti.
Afleiðingum sem allir þekkja í
formi æðisgengins flökts á genginu
og himinhárra vaxta. Vaxtaokurs
sem er nánast glæpsamlegt í sið-
menntuðum löndum en þykir sjálf-
sagt í Sjálfstæðisflokknum enda
fórnarkostnaður fyrir sjálfstæði
þjóðar að þeirra mati, sem er nátt-
úrulega fjarstæðan ein.
Hverju upptaka evrunnar myndi
skila almenningi er rétt hægt að
ímynda sér. Líklega stærstu kjara-
bót sem gengið gæti yfir á Íslandi.
Það er hinsvegar ekki til umræðu í
ríki íhaldsins. Davíð mælti svo fyrir
áður en hann fór. Því þorir Geir
formaður ekki gegn. Þótt hann viti
líklega manna best hvað rétt sé að
gera.
Vaxtaokur, skattalækkanir á
efnafólkið og bensínskattar sem
eiga engan samjöfnuð
og koma nú fram í því
að á Íslandi er nú að fá
dýrasta bensínlítra í
heimi eru hæstu minn-
isvarðar ríkisstjórn-
arinnar. Allt beint úr
buddu almennings og
ekki lækkar íhaldið
álögurnar á eldsneytið
sem er uppistaðan í
verðinu. Hvarflar ekki
að þeim. Búnir að
binda ábatann úr rík-
issjóði við skattalækk-
anir á þá ríku.
Stétt með stétt og
stöðugleiki í efnahags-
málum. Gamla mantr-
an sem lengi hélt Sjálf-
stæðisflokknum á floti
enda vinstrimenn upp-
teknir við að vega hver
annan. En ekki meir.
Bilið á milli stétta er
sögulegt og á sér vart
sinn líka nema í Suður-
Ameríku og efnahags-
stjórnin minnir meira
á blindflug en farsælt
ferðalag.
Nú fjarar undan íhaldinu enda
kominn valkostur til vinstri sem
kjölfesta landsmálanna. Sundr-
ungin er sagan ein. Samfylkingin
er veruleiki sem ekki bara ógnar
stöðu íhaldins heldur tekur hana
yfir á næstu misserum. Skyn-
samleg Evrópupólitík Samfylking-
arinnar gegn þvermóðskufullri
þjóðrembunni í Sjálfstæðis-
flokknum er gleggsta dæmið um
þær breytingar sem eru í vændum.
Fram að næstu kosningum velt-
ur þetta svona áfram. Við erum
hinsvegar svo gæfusöm að njóta
sólarinnar áfram í annarri mynd.
Nú skín hún úr Seðlabanka og
vextirnir æða upp.
Sólin skín
úr Seðlabanka
Björgvin G. Sigurðsson
skrifar um efnahagsmál
Björgvin G. Sigurðsson
’Við erum hins-vegar svo gæfu-
söm að njóta sól-
arinnar áfram í
annarri mynd.
Nú skín hún úr
Seðlabanka og
vextirnir æða
upp.‘
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.
Ég skildi að orð er á Íslandi til
um allt sem er hugsað á jörðu.
Einar Ben.
Í VETUR hefur farið fram lífleg
umræða um íslenskt mál í fjölmiðl-
unum og má öðru fremur rekja hana
til þings Viðskiptaráðs Íslands í febr-
úar sl. þar sem starfs-
hópur ráðsins lagði
fram ýmsar nýstár-
legar hugmyndir um ís-
lenskt mál. Í kjölfarið
hafa menn farið vítt um
völl og fjallað um stöðu
og hreinleika tung-
unnar, hvort henni hafi
hnignað, hvort hún
muni halda velli eða
mengast og að lokum
renna saman við tungu-
mál einhverrar stór-
þjóðanna vegna vax-
andi áhrifa fjölmiðla og
alþjóðlegra samskipta.
Umfjöllun Viðskiptaráðs var af
hinu góða því að hún hratt af stað
þörfum tjáskiptum um ,,ástkæra, yl-
hýra málið“. Einmitt núna, þegar
verið er að heilaþvo þjóðina með
stanslausum fréttum og umræðum
um útrás, viðskipti og gróða, er mik-
ilvægt að muna að önnur gildi skipta
ekki minna máli en krónur og aurar –
eða öllu heldur milljarðar.
Staða íslensks máls
Það væri rangt að fullyrða að
sinnuleysi hafi ríkt um íslenskt mál
og varðveislu þess og enda þótt
margt megi betur fara, eins og síðar
verður drepið á, er ástæða til að ætla
að fáar þjóðir hafi staðið betur vörð
um móðurmál sitt en við Íslendingar.
Og það hefur borið góðan árangur.
Hnignun í málfarslegum skilningi er
afstætt hugtak og mér er ekki kunn-
ugt um að til séu nein viðmið eða
mælikvarðar til notkunar í því sam-
hengi. Þá er ekki í annað hús að
venda en að byggja á tilfinningu og
skoðun þeirra sem lengi hafa átt ís-
lensku að móðurmáli, hafa borið virð-
ingu fyrir henni og gefið gaum að
þróun hennar. Ég hef verið í þeim
hópi í meira en sjö áratugi og þori að
fullyrða að málinu hefur ekki hrakað,
geng jafnvel svo langt að telja að það
sé nú hreinna en í mínu ungdæmi.
Ég á ekki aðeins við um málfar full-
orðinna heldur einnig ungs fólks sem
mér finnst almennt tala gott mál,
þótt það eigi það til að ,,sletta“ eins
og unglingar hafa ævinlega gert.
Rétt eins og önnur tungumál hefur
íslenskan tekið miklum breytingum í
tímans rás og mun halda áfram að
gera það. Í kjölfar þróunar á öllum
sviðum þjóðlífsins bætast við ný orð
og hugtök, og eldri orð
fara í úreldingu þegar
þeirra er ekki lengur
þörf í daglegu máli.
Mörg snilldarleg, ís-
lensk nýyrði hafa litið
dagsins ljós, en önnur
hafa ekki náð að festa
rætur.
Margt hefur stuðlað
að varðveislu tung-
unnar; landfræðileg
einangrun landsins
skiptir máli, metnaður
þjóðarinnar vegur
þungt, móðurmáls-
kennsla hefur aukist og stöðugt fleiri
stunda nám í framhaldsskólum.
Orðanefndir, sem sumar hafa starfað
í áratugi á ýmsum sviðum þjóðlífsins,
hafa átt ríkan þátt í því að halda er-
lendum orðum úti í kuldanum. Þegar
erlend áhrif á tunguna eru borin
saman við það sem gerst hefur í ýms-
um öðrum löndum sést hve vel hefur
til tekist hér á landi. Sum Norð-
urlandamálin eru til dæmis orðin svo
menguð af erlendum tökuorðum að
skapast hefur málfarslegt klúður,
sem vonandi á ekki eftir að heyrast
eða sjást í íslensku máli.
Uppeldi og skólar móta málfar
hvers einstaklings, en síðan ræðst
það í daglegu lífi hvernig til tekst um
framhaldið. Þá verður fræðsla að
berast þjóðinni eftir öðrum leiðum,
ekki síst frá fjölmiðlum.
Ábyrgð fjölmiðla
Ábyrgð fjölmiðla í málrækt er
mikil og þeim ber að vinna að því að
vera málfarsleg fyrirmynd og
fræðslumiðill fyrir íslenska tungu.
Erfitt er að leggja almennt mat á
málfarsleg gæði íslenskra fjölmiðla.
Þeir eru að því leyti jafn ólíkir og
þeir eru margir, enda koma þar ótal-
margir við sögu í ræðu og riti. Þó
leyfi ég mér, á grundvelli áð-
urnefndrar tilfinningar eldri borg-
ara, að hafa þá skoðun að málfar í
fjölmiðlum sé að öllu jöfnu nokkuð
gott – þó með ótalmörgum und-
antekningum – enda er ástæðulaust
að ætla að þeir hafi minni metnað
fyrir hönd íslenskrar tungu en þjóðin
í heild.
Auðveldara er að staðhæfa um
málræktarhlutverk fjölmiðla og
beina umfjöllun og fræðslu þeirra
um íslenskt mál. Þeim þætti sinna
þeir í fáum orðum sagt illa, og gildir
einu hvort þeir eru ríkisreknir eða í
einkaeign. Þetta er sorgleg stað-
reynd í ljósi þess hve mikil áhrif fjöl-
miðlarnir hafa. En þeir nýta ekki
tækifæri sín á þessu sviði.
Á fyrri hluta síðustu aldar, þegar
Útvarp Reykjavík var eini hljóðmið-
ill þjóðarinnar og sendi út efni aðeins
í örfáar stundir á dag, var þátturinn
Daglegt mál um langt árabil fastur
liður í dagskrá útvarpsins. Þótt um
væri að ræða fræðslu- en ekki
skemmtiþætti nutu þeir afar mikilla
vinsælda. Síðar voru þeir illu heilli
lagðir niður, og aðrir miðlar virðast
ekki hafa séð ástæðu til að hafa ís-
lenskt mál sérstaklega á dagskrá.
Annað efni er talið mikilvægara og
söluvænna. Þó munu vera stuttir,
vikulegir málfarsþættir í Morgun-
blaðinu og Ríkisútvarpinu.
Í ljósi þess hve áhrifaríkt afl fjöl-
miðlarnir eru ber þeim siðferðisleg
skylda til að vera sverð tungunnar og
skjöldur, enda er og mun áfram
verða sótt að henni úr mörgum átt-
um. Fjölmiðlarnir eiga að leggja
miklu meira af mörkum en þeir gera
nú til umfjöllunar og fræðslu um ís-
lenskt mál, þetta sanna sameining-
artákn okkar Íslendinga. Eitthvert
annað efni mætti að skaðlausu skera
niður.
Hugleiðingar um íslenskt mál
Ingvi Þorsteinsson
fjallar um íslenskt mál ’Í ljósi þess hve áhrifa-ríkt afl fjölmiðlarnir eru
ber þeim siðferðisleg
skylda til að vera sverð
tungunnar og skjöldur,
enda er sótt að henni úr
mörgum áttum.‘
Ingvi Þorsteinsson
Höfundur er náttúrufræðingur.