Morgunblaðið - 22.05.2006, Qupperneq 16

�
��
�
��
�
��
��
�
��
�
�
� ��
�
�
�
�
�
H E I L B R I G Ð U R
E I N K A R E K S T U R
- TÆKIFÆRI TIL SÓKNAR Í ÍSLENSKRI HEILBRIGÐISÞJÓNUSTU
Morgunverðarfundur SA föstudaginn 2. júní
kl. 8:15 – 9:30
Grand Hótel Reykjavík
E R I N D I
Sigurður Ásgeir Kristinsson,
bæklunarlæknir og framkvæmdastjóri Orkuhússins.
Anna Birna Jensdóttir,
hjúkrunarforstjóri Sóltúns og framkvæmdastjóri Öldungs hf.
Umræður og fyrirspurnir úr sal
Fundarstjóri: Vilhjálmur Egilsson,
framkvæmdastjóri SA.
Þátttökugjald kr. 2.500.
Morgunverður innifalinn og nýtt rit SA: Heilbrigður einkarekstur.
Skráning á vef SA www.sa.is og í síma 591-0000.
RANNSÓKNIR hafa sýnt að
ofnæmi getur haft áhrif á náms-
árangur barna. Sænskur barna-
læknir lýsir eftir stuðningi
skólastjóra og kennara við þau
börn sem þjást af ofnæmi, að
því er fram kemur í Dagens
Nyheter.
30% sænskra barna og ung-
linga eru með einhvers konar
ofnæmi, um helmingur með
frjókornaofnæmi. Eitt af of-
næmiseinkennunum getur verið
þreyta. Ásamt með nefstíflum,
hnerra og kláða í augum getur
þreytan gert það að verkum að
viðkomandi finnist hann vera
veikur. Að mati Gunnillu Hedl-
in, barnalæknis og sérfræðings
í ofnæmissjúkdómum við Astrid
Lindgren barnaspítalann í
Stokkhólmi, ættu þau börn og
unglingar sem verst líður vegna
ofnæmis að fá að halda sig
heima. Ofnæmi fylgja miklar
bólgur í slímhúðum og upplif-
unin getur verið eins og hiti, að
hennar sögn.
Þarf að sýna
þreytunni skilning
Að mati Hedlin þarf þessi
hópur stuðning og skilning for-
eldra, kennara og skólastjóra.
Skólinn og heimilin þurfa að
sýna vanlíðan þeirra og þreytu
skilning en ekki vísa á að þau
hafi vakað of lengi eða séu með
vorkvef. Sænsk rannsókn á
námsárangri barna með birkiof-
næmi sýndi fram á að ofnæmið
hafði áhrif á námsárangur.
Tveir nemendahópar í níunda
bekk voru bornir saman. Börnin
í öðrum hópnum voru með of-
næmi fyrir birkifrjókornum en í
hinum hópnum var enginn með
ofnæmi. Hóparnir tóku stærð-
fræðipróf að hausti og sama
próf aftur að vori þegar birki-
frjó var í hámarki í loftinu.
„Fríska“ hópnum gekk betur á
seinna prófinu en ofnæmishóp-
urinn bætti árangur sinn alls
ekki. Gengið var út frá því að
báðir hópar hefðu átt að bæta
árangur sinn þar sem um sama
próf var að ræða. Nú er rætt
um niðurstöður þessarar rann-
sóknar í Svíþjóð, m.a. í
tengslum við samræmd próf
sem fara fram að vori, yfirleitt
á mesta frjókornatímabilinu.
Bent er á að nemendur með
frjókornaofnæmi ættu að fá
leyfi til að taka próf aftur eða
að flytja ætti prófatímabil út
fyrir mesta frjókornatímabilið.
Ofnæmi getur haft
áhrif á námsárangur
 HEILSA
Þ
unglyndi á meðgöngu og
eftir fæðingu er í eðli
sínu ekki svo ólíkt öðru
þunglyndi og það fer
ekki í manngreinarálit.
Allar konur geta lent í því, óháð
aðstæðum. En fæðingarþunglyndi
kemur á því tímabili ævinnar þar
sem konur þurfa hvað mest á fullu
þreki að halda við umönnun ung-
barns, samhliða að sinna öðrum
skyldum. Jafnvel vægt þunglyndi á
þessu tímabili getur haft óæskileg
áhrif á tengsl móður og ungbarns
og stundum leitt til mikillar streitu
og neikvæðni í samskiptum við
maka og eldri börn,“ segir Hall-
dóra Ólafsdóttir yfirlæknir bráða-
og ferlideildar geðsviðs LHS, en
hún er einn af sérfræðingunum á
bak við viðamikla rannsókn sem
nýlega fór af stað hérlendis, þar
sem rannsaka á meðgöngu- og
fæðingarþunglyndi hjá íslenskum
konum.
Lyfjameðferð örugg,
ef rétt lyf notuð
„Það er mjög æskilegt út frá
forvarnarsjónarmiði að geta greint
þær konur fyrr og af meiri ná-
kvæmni, sem koma til með að eiga
í geðrænum erfiðleikum á með-
göngu eða eftir barnsburð. Þá er
frekar hægt að veita þeim aðstoð
fyrr, jafnvel strax á meðgöngutím-
anum. Þunglyndi á meðgöngutíma
virðist auka líkur á þunglyndi eftir
fæðingu, a.m.k. ef það er ómeð-
höndlað. Talsvert er um það nú
orðið að þunglyndar konur fái
lyfjameðferð á meðgöngutíma.
Lyfjameðferðin hefur verið um-
deild meðal lækna út af hugs-
anlegum áhrifum á fóstrið, þótt
flestir telji nú orðið að meðferð sé
örugg séu rétt lyf notuð. Á móti
kemur að vísbendingar eru um að
ómeðhöndlað þunglyndi á með-
göngu sé ef til vill ekki með öllu
skaðlaust fyrir fóstrið út frá áhrif-
um streituhormóna sem virðast
vera til staðar í auknum mæli í
þunglyndi.“
Vantar vitneskju um
umfang vandans
„Með þessari rannsókn ætlum
við meðal annars að komast að því
hvaða þættir það eru sem spá fyrir
um þunglyndi og kvíða á með-
göngu og eftir fæðingu,“ segir
Halldóra sem hóf störf á Geðdeild
Landspítalans fyrir tuttugu árum,
en þá var hún meðal annars ráð-
gefandi geðlæknir fyrir Kvenna-
deildina. „Þá sá ég í fyrsta sinn að
heilmikið var um geðræn vandamál
hjá konum, bæði eftir barnsburð
og á meðgöngu. Ég hafði verið í
sérnámi í Bandaríkjunum en þá
var lítið sem ekkert farið að ræða
þessi mál þar, en það hefur reynd-
ar gjörbreyst. Ég fékk strax mik-
inn áhuga á þessum fræðum og
eftir að hafa komið að lækningum
á þunglyndi kvenna á með-
göngutíma og eftir barnsburð í
fjöldamörg ár, er ánægulegt að
þessi rannsókn er loks að líta
dagsins ljós. Okkur hefur meðal
annars vantað nákvæmar tölur
hérlendis um tíðni fæðingar-
þunglyndis og þar af leiðandi vant-
ar okkur vitneskju um umfang
vandans.“
Sálfélagslegir þættir
líka skoðaðir
Linda Bára Lýðsdóttir sálfræð-
ingur, sem verkefnastýrir rann-
sókninni, segir að það sé mikilvægt
að geta greint þær konur sem
kljást við þunglyndi, frá þeim sem
eru að reyna að laga sig að því
breytta hlutverki sem nýju barni
fylgir. „Sem betur fer er öll um-
ræða miklu opnari um þessi mál
en áður var. Nú eru ungar konur
mun meðvitaðri um þetta og betur
upplýstar. Þær eru ófeimnar við að
ræða þessi mál og leita sér að-
stoðar. Með þessari rannsókn ætl-
um við að skoða fjölmarga sálræna
og félagslega þætti og tengsl
þeirra við þunglyndi. Til dæmis
ætlum við að skoða kvíða á með-
göngunni og sjá hvort um tengsl
er að ræða við þunglyndi seinna
meir. Við ætlum líka að skoða
notkun geðlyfja, vímuefna og
áfengisneyslu á meðgöngu. Við
ætlum að skoða foreldrastreitu og
sálfélagslega þætti hjá þunguðum
konum, eins og álag, áföll, fé-
lagslegan stuðning, sjálfsmynd og
fleira.“
Tengsl þunglyndis mæðra
við þroska barna
Fylgst verður með þeim konum
sem taka þátt í rannsókninni, frá
sextándu viku meðgöngu, út alla
meðgönguna og þar til ár er liðið
frá fæðingu. „Það stendur líka til
að kanna tengsl fæðingarþung-
lyndis við þroska barna við eins og
fjögurra ára aldur, en rannsóknir
hafa sýnt tengsl þunglyndis mæðra
við þroska barna. Alvarlegt ómeð-
höndlað þunglyndi getur haft nei-
kvæð áhrif á þroska ungbarnsins
og truflað tengsl móður og barns.
Með góðum og skjótum bata af
þunglyndinu og með góðum fé-
lagslegum stuðningi, eru miklu
minni líkur á því að þannig fari.“
Grátur á sæng er eðlilegur
„Margar konur kannast við svo-
kallaðan sængurkvennagrát, en
hann er mjög algengur og er alveg
eðlilegt fyrirbæri. Hann kemur oft-
ast fram fáeinum dögum eftir fæð-
ingu og lýsir sér með því að konan
verður viðkvæm í skapi og brestur
gjarnan í grát af litlu eða engu til-
efni. Þetta varir vanalega stutt,
allt frá nokkrum klukkutímum upp
í nokkra daga. Sængurkvennagrát-
urinn er talinn stafa af þeim
skyndilegu breytingum á blóð-
þéttni kvenhormóna sem verða eft-
ir barnsburð. Aftur á móti eru
tengslin milli hins eiginlega fæð-
ingarþunglyndis og kvenhorm-
ónanna óljósari, enda kemur fæð-
ingarþunglyndið oftar en ekki
seinna fram.“
Í erlendum rannsóknum kemur
fram að helsti áhættuþáttur fæð-
ingarþunglyndis er ef konan hefur
sögu um fyrra þunglyndi og ef
saga þunglyndis er í ætt hennar.
Áríðandi að konur taki þátt
Rannsókn þessi er fyrst og
fremst samstarfsverkefni Heilsu-
gæslunnar á höfuðborgarsvæðinu
og geðsviðs LSH, en Halldóra og
Linda segja að þetta sé mjög stórt
verkefni sem margir aðrir komi að,
s.s ljósmæður og starfsfólk sem
vinnur við ungbarnaeftirlit,
Kvennadeild LSH, Mæðravernd og
Háskóli Íslands.
„Við gerðum litla forrannsókn í
fyrrasumar í samstarfi við kvenna-
deild LSH og fengum afar góðar
undirtektir hjá þeim konum sem
tóku þátt og erum mjög þakklátar
fyrir það. Nú þegar þessi stóra
rannsókn fer af stað vonumst við
eftir að fá jafngóðar undirtektir og
að sem flestar konur sjái sér fært
að taka þátt.“
 RANNSÓKN | Meðgöngu- og fæðingarþunglyndi kannað ítarlega
Áríðandi að
greina konur fljótt
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Linda Bára Lýðsdóttir sálfræðingur og Halldóra Ólafsdóttir yfirlæknir.
Eftir Kristín Heiðu Kristinsdóttur
khk@mbl.is
Daglegtlíf
maí