Morgunblaðið - 06.11.2006, Blaðsíða 22

fjármál fjölskyldunnar
22 MÁNUDAGUR 6. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Sérfræðingar
í saltfiski
Þjónustum verslanir, veitingahús o.fl.
Fyrir verslanir:
Til suðu:
saltfiskbitar blandaðir
gellur
gollaraþunnildi
Til steikingar:
saltfiskbitar blandaðir
saltfiskkurl
saltfiskhnakkar tvær stærðir (lomos)
gellur
Fyrir veitingahús – hótel – mötuneyti:
saltfiskhnakkar tvær stærðir (lomos)
saltfiskbitar blandaðir til suðu og steikingar
saltfiskkurl
Fyrir utan saltfiskinn þjónustum við sitthvað fleira, svo sem:
ýsuhnakka
rækjur
þorskhnakka
steinbítskinnar og bita
Sími: 466 1016
ektafiskur@emax.is
Þ
að ætla flestir að hafa það
gott í ellinni – það eru
hins vegar mun færri
sem hafa gert áætlun
um hvernig þeir ætli að
fara að því", segir Dr. Keith
Amachtsheer. „Það hafa orðið
gríðarlega breytingar á þjóðfélögum
iðnríkja frá fyrstu áratugum seinni
heimsstyrjaldar. Tækni, vísindi,
framfarir og almennt betri lífskjör
hafa breytt aldurssamsetningu
þjóða svo að annað eins þekkist ekki
í mannkynssögunni. Dánartíðni hef-
ur lækkað og lífslíkur fólks aukist
stórkostlega sem þýðir að það fjölg-
ar í elstu aldurshópunum. En á sama
tíma hefur fæðingartíðni í flestum
ríkjunum snarminnkað svo það
fækkar í þeim yngri. Þetta þýðir ein-
faldlega að í framtíðinni munu færri
vinnandi hendur þurfa að fjármagna
almannatryggingar sem sífellt fleiri
þurfa á að halda með hækkandi
aldri. Það mun verða þungur biti fyr-
ir ríkisbúskapinn. Þess vegna þarf
að endurskoða lífeyriskerfið í heild
sinni. Á síðastliðnum árum hafa ríki
heims leitað leiða til þess að tryggja
fólki sanngjarnan lífeyri en draga
jafnframt úr áhrifum þess mikla
ójafnvægis sem breytt aldurs-
samsetning hefur á rekstur ríkisins.
Það er ekki auðvelt verkefni og eru
lífeyrismálin aðeins einn hluti þess
en mjög mikilvægur. Það verður að
gera kerfið sjálfbærara en nú er.“
Hinn kanadíski hagfræðingur hef-
ur um margra ára skeið starfað sem
ráðgjafi og aðstoðað jafnt stjórnvöld
ríkja sem stjórnir fyrirtækja og
hagsmunasamtaka við upptöku og/
eða endurskoðun lífeyriskerfa.
Íslendingar á réttri leið
„Ég byggi tillögur mína á þriggja
stoða kerfinu sem Alþjóðabankinn
lagði fram árið 1994 en forskriftin
byggist á samtryggingu, sjóðsöfnun
og eigin sparnaði. Undir fyrstu stoð-
ina heyra því almannatryggingar,
undir aðra fellur skylduaðild að líf-
eyrissjóðum í gegnum vinnumarkað-
inn en þriðju stoðina, viðbótarlífeyri,
tryggir fólk með eigin sparnaði.
Þið Íslendingar eruð samt vel
staddir miðað við mörg önnur ríki
því þið hafið í raun allar þessar þrjár
stoðir hér og starfsævin hér er
lengri en víða eða um 40 ár að því er
mér skilst.“
Hann segir að víða sé veruleikinn
dökkur, hvort sem er í Evrópu,
Bandaríkjunum og Asíu. ,,Lífeyris-
kerfi landa eru mjög misjöfn. Norð-
urlandaþjóðirnar standa ágætlega
að vígi því önnur stoðin hjá þeim hef-
ur verið sterk í gegnum skylduaðild
vinnandi fólks að söfnunarlífeyris-
sjóðum. Slíkir sjóðir þekkjast varla í
Bandaríkjunum þar sem eigin líf-
eyrissparnaður er langalgengastur
enda veita almannatryggingar líf-
eyri sem oftast er undir eðlilegum
framfærsluviðmiðunum.
Í Evrópu get ég tekið sem dæmi
Ítalíu en þar sem nýlega voru erfiðar
en nauðsynlegar umbætur á lífeyris-
kerfinu. Starfsævin var bæði stutt,
eða um 30 ár að meðaltali, og fólk fór
snemma á eftirlaun, jafnvel fyrir
sextugt. Raunveruleikinn sem
stjórnvöld stóðu frammi fyrir var að
40% af skatttekjum vinnuaflsins fara
beint í að greiða eftirlaun. Hærri
skattar letja fólk iðulega til vinnu
svo að úr verður vítahringur fyrir
þjóðfélagið.“
Engar einfaldar lausnir
En eru einhverjar lausnir í sjón-
máli ?
„Það eru engar einfaldar lausnir í
sjónmáli en lengri starfsævi og
þriggja stoða kerfið tryggja meiri
sjálfbærni en verið hefur hingað til
og mörg ríki eru að vinna að því. Ég
tel farsælast og hef í minni ráðgjöf
lagt áherslu á að efla stoð 2, þ.e.
sjálfvirka aðild vinnuafls að söfn-
unarlífeyrissjóði. Það þýðir einfald-
lega að hefji einstaklingur störf á
vinnumarkaði greiðir hann sjálf-
krafa í söfnunarlífeyrissjóð. Það er
ekki lögbundin skylda en vilji ein-
staklingur ekki greiða í sjóðinn verð-
ur hann sjálfur að segja sig formlega
úr honum. Þetta sjálfvirka kerfi var
tekið upp fyrir skömmu í Bretlandi
og reynslan er sú að afskaplega fáir
hafa nýtt sér þetta útgönguákvæði.
Sjálfvirknin styrkir hins vegar líf-
eyriskerfið í heild sinni, því eins og
flestir vita þá ætlar mannskepnan að
gera ýmislegt á morgun eins og að
gera áætlun um lífeyri en gerir það
svo aldrei. Þessir sjóðir, sem eru í
eigu vinnuaflsins, verja síðan mikil-
vægu fjármagni inn í atvinnulífið til
fjárfestinga og uppbyggingar. Það
má því segja að kenningar Karl
Marx séu hér framkvæmdar á vissan
hátt, að verkamennirnir eignist
framleiðslutækin,“ segir Ambachts-
heer og brosir.
Eigin sparnaður
gefur möguleika
Dr. Ambachtsheer segir að í dag
verði fólk að gera sér grein fyrir, að
vilji það hafa sambærileg eftirlaun
og meðaltekjur þess voru á vinnu-
markaði, þarf það að gera áætlun um
eftirlaunalífeyri og það sem fyrst á
starfsævinni. „Almannatryggingar,
sem falla undir fyrstu stoðina munu í
fæstum tilfellum tryggja þau laun.
Þess vegna þarf fólk að skoða hvern-
ig það getur tryggt sér það sem upp
á vantar með hinum stoðunum
tveimur, skyldu- og viðbótar-
sparnaði. Í rauninni má skipta lífs-
ferli nútímafólks upp í þrjá hluta. Á
fyrsta þriðjungnum aflar það sér
menntunar. Það er mjög mikilvægt
að huga að henni á þessu tímabili því
það er þekkingin og reynslan sem
oftar en ekki leggur grunninn að
tekjuöflun framtíðarinnar. Öðrum
þriðjungi eyðir fólk síðan á vinnu-
markaði og byggir upp lífeyris-
sparnað, bæði skyldusparnað og
sinn eigin og á þeim þriðja eyðir það
þessum sama sparnaði.“
Hann bendir samt á að fólk hafi
möguleika á að taka út eigin sparnað
fyrr á lífsleiðinni. „Það er ekki að-
eins þjóðfélagið sem breytist, þarfir
fólks breytast oft líka. Fólk þarf
stöðugt að vera í símenntun og sum-
ir kjósa að skipta um starfssvið þeg-
ar líður á. Eigin sparnaður gefur oft
möguleika á meiri sveigjanleika á
milli vinnu og náms. Fólk hefur líka
möguleika á að taka út eigin sparnað
fyrr á lífsleiðinni, vilji það minnka
við sig vinnu eða fara fyrr á eftir-
laun. Þetta kerfi ætti því líka að auka
sveigjanleika á vinnumarkaði.“
– Þetta virðist gott og gilt kerfi en
hvað með eftirlaun þeirra sem ekki
eru á vinnumarkaði og láglaunafólk?
„Það er þessi sígilda spurning:
Hvernig á ég að komast þangað sem
ég vil fara þaðan sem ég er. Þetta er
ein af stóru spurningunum sem við
þurfum að finna svarið við. Ef við
hverfum aftur til Ítalíu og spyrjum:
Hvernig ætla þeir að leysa eftir-
launavandamálið þar? Ég veit það
ekki, við verðum bara að bíða og sjá.
En núverandi kerfi leysti heldur
ekki vandann. Ef við tökum Banda-
ríkin þar sem dæmi. Þar er fjöldi
verkamanna sem unnið hafa alla sína
ævi í stál- og bílaiðnaði að komast á
eftirlaun, sem samanstendur af líf-
eyri úr stoðum eitt og þrjú, ef menn
hafa verið svo forsjálir að leggja fyr-
ir. Lífeyririnn er hins vegar svo lág-
ur að það skapar önnur þjóðfélags-
vandamál sem þarf að leysa. Þeir
sem eru tekjuhærri fá vissulega
hærri lífeyri í þessu kerfi, þar sem
greitt er af hlutfalli af launum til
skyldusöfnunarlífeyris sjóðsins, og
eins geta þeir lagt meira fyrir. Þeir
sem eru tekjulægstir gera áreið-
anlega ekki ráð fyrir hærri tekjum í
eftirlaun en þeir hafa á vinnumark-
aði og fyrstu tvær stoðirnar ættu að
fara langt með að ná þeirri upphæð.
Það sem ekki síður máli í þessu sam-
hengi er að þriggja stoða kerfið er
gott fyrir heildina og tryggir betur
afkomu hennar í framtíðinni.“
Hver er þín lífeyrisáætlun?
Ertu búinn að gera líf-
eyrisáætlun? Hvernig er
hún nákvæmlega? Ef þú
ert með svör við þessum
spurningum á reiðum
höndum þarftu ekki að
hafa áhyggjur. Ef ekki
þarftu að hugsa þinn
gang eins og Unnur H.
Jóhannsdóttir komst að
þegar hún ræddi við hag-
fræðinginn Dr. Keith
Amachtsheer. Hann er
einn þeirra fræðimanna
sem hafa ýtarlega kynnt
sér stöðu lífeyrismála í
heiminum í dag.
Morgunblaðið/Ásdís
Lífeyrir Dr. Keith Ambaachsheer segir Íslendinga vel stadda miðað við íbúa í mörgum öðrum ríkjum.

  
  
   

! 
    

$    
 Í HNOTSKURN
»Dr. Keith Ambaachtsheerhélt fyrirlestur á ráðstefnu
KB banka fyrir helgina um
leiðir til að stytta starfsævina
og tryggja sér fjárhagslegt
frelsi.
»Hann hefur gefið út bók-ina Eftirlaunakreppan (e.
Pension Crisis) og í byrjun
næsta árs er önnur á leiðinni
sem nefnist Eftirlaunabylting-
in:Lausn á eftirlaunakrepp-
unni (e. Pension Revolution: A
Solution to the Pension Crisis)
á leiðinni.
»Hagfræðingurinn telursjálfvirka aðild að söfn-
unarlífeyrissjóðum og eigin
sparnað verða meginstoðir líf-
eyriskerfa framtíðarinnar.