Morgunblaðið - 21.12.2006, Blaðsíða 48

48 FIMMTUDAGUR 21. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
menning
Eftir Flóka Guðmundsson
floki@mbl.is
Það eru þreyttir en vinalegirGrikkir sem setjast niðurmeð blaðamanni á kaffi-stofu Þjóðleikhússins á
grámyglulegum rigningardegi rétt
fyrir jól. Þeir bjóða fram höndina og
heilsa, annar með miklum virktum,
hinn með hæverskari hætti en heils-
unni fylgir vinalegt bros. Þeir kynna
sig sem Giorgos og Thanos.
Þetta er í annað skiptið sem Gior-
gos og Thanos koma til Íslands til að
leggja Þjóðleikhússinu listrænt lið.
Þeir voru höfundar sviðshreyfinga
og hönnuðir búninga og grímna í
Mýrarljósi, sem var frumsýnt árið
2005. Fyrir framlag sitt til sýning-
arinnar uppskáru þeir félagar mikið
hrós og voru m.a. tilnefndir til Menn-
ingarverðlauna DV fyrir vinnu sína.
Nú eru þeir hins vegar hingað komn-
ir til að setja upp harmleikinn Bakk-
ynjur sem frumsýndur verður á ann-
an í jólum; Giorgos sem leikstjóri,
Thanos sem höfundur leikmyndar,
búninga, gerva og grímna. Verkið er
eftir landa þeirra, Evripídes, sem
var uppi fyrir um 2.400 árum.
Fengist við tímalausar og
áleitnar spurningar
Fyrsta spurningin sem er borin
upp við þá félaga er hvaða erindi
grískt leikrit, samið fyrir öllum þess-
um árhundruðum, eigi við íslenska
áhorfendur í dag. Þeir líta kímnir
hvor á annan þegar þeir heyra
spurninguna, hika en svo tekur Tha-
nos af skarið.
„Almennt má segja að sá sé ein-
mitt máttur hinna klassísku verka,
að þau eiga alltaf við. Það er jú þess
vegna sem þau eru klassísk,“ segir
hann og hlær áður en áfram er hald-
ið. „Leikhús á tímum Evripídesar
tók á samskiptum fólks út frá mis-
munandi forsendum: siðferðilegum,
fagurfræðilegum, heimspekilegum
og tilvistarlegum. Þar vakna margar
spurningar sem eiga við á öllum tím-
um, ekki síst núna. Svo er það jú allt-
af þannig að þegar sett er upp sýn-
ing fyrir áhorfendur ber hún tíma
sínum nauðsynlega merki. Það er
ekki hægt að vinna verk út fyrir stað
og stund hverju sinni. Við sjáum
verkið nauðsynlega með augum okk-
ar eigin tíma. Það má því segja að
það verði til eins konar vegamót þar
sem hinn forni texti og nútíminn
mætast.“
Giorgos tekur við: „Að mínu mati
er efniviðurinn, Bakkynjur, mjög op-
inn. Hlutverk harmleikja er að
hreyfa við áhorfendum með fram-
setningu heimspekilegra og fag-
urfræðilegra hugmynda í gegnum
leikhúsmiðilinn. Það er nákvæmlega
það sem Bakkynjur bjóða upp á. Svo
er það okkar sem listrænna stjórn-
enda að draga fram þá þætti sem við
teljum eiga við í dag. Í okkar tilviki
leggjum við áherslu á atriði sem lúta
t.d. að átökum vesturs og austurs,
þ.e. hinum kristna heimi og þeim
hinum múslimska, viðbrögðum okk-
ar við aðkomufólki, stöðu kvenna í
samfélaginu, hvötum okkar, vímunni
og að lokum eilífðarspurningunni um
hvað einkenni okkur sem ein-
staklinga.“
„Einnig eru áleitnar spurningar í
verkinu um samband manns og nátt-
úru sem eru enn í fullu gildi,“ skýtur
Thanos inn í áður en Giorgos heldur
áfram.
„Ég vil samt ekki að áhorfandinn
yfirgefi leikhúsið og haldi að hann
hafi fengið svar við öllum þeim
spurningum sem bornar eru á borð
fyrir hann. Spurningunum er varpað
fram á sviðinu en svo viljum við að
áhorfendur heimfæri þær upp á sitt
eigið samfélag og finni sín eigin svör
þar.“
Þeir þagna báðir, hugsi yfir
svarinu. Eftir smástund líta þeir á
blaðamanninn og spyrja hvort það
hafi verið fullnægjandi. Þegar kink-
að er kolli setja þeir sig í nýjar stell-
ingar til merkis um að viðtalið geti
haldið áfram.
Samvinna í 16 ár
Það er greinilegt að Giorgos og
Thanos þekkja hvor annan vel. Við-
talið gengur þannig fyrir sig að ann-
ar tekur við keflinu af hinum og
þannig tvinnast svör þeirra saman
sem um einn mann væri að ræða.
Það kemur því ekki á óvart þegar
þeir segjast hafa starfað saman síð-
astliðin 16 ár. Þeir segjast vinna náið
saman.
„Við sköpum hina listrænu heild-
arhugmynd hvers verkefnis saman,“
upplýsir Thanos. Giorgos áréttar orð
Thanosar: „Þó við höfum hvor sínu
hlutverkinu að gegna þá er hinn fag-
urfræðilegi útgangspunktur sprott-
inn af samvinnu okkar.“ „Þannig er
með öll okkar verk,“ heldur Thanos
áfram og enn tekur Giorgos við: „Og
við munum halda því áfram,“ segir
hann og bætir við að næsta verkefni
þeirra verði í Kaliforníu í Bandaríkj-
unum.
Harmleikurinn höfðar til mis-
munandi sálargáfna mannsins
„Það sem ég hef áhuga á að gera í
list minni er að skapa ólíkar að-
stæður á sama tíma; einar fyrir aug-
un, aðrar fyrir eyrun o.s.frv.,“ segir
Giorgos spurður út í sérkenni sín
sem leikstjóra. „Það þýðir m.a. að
það sem við sjáum og það sem við
heyrum er ekki endilega það sama
hverju sinni. Harmleikir verða ekki
aðeins skildir fyrir tilstilli rökhugs-
unar. Harmleikurinn höfðar til fleiri
sálargáfna mannins, bæði þess með-
vitaða og ómeðvitaða. Þess vegna
kalla ég fram alls kyns myndir á
sviðinu með hjálp ólíkra miðla sem
einhverjum kunna að koma spánskt
fyrir sjónir. En þeim er ætlað að
skapa spennu eða búa áhorfandann
undir eitthvað sem gerist síðar í
verkinu, jafnvel fá hann til að endur-
upplifa eitthvað sem þegar hefur
gerst.“
„Notkun grímna er annað ein-
kenni á verkum okkar,“ segir Tha-
nos en veður strax í annað áður en
tækifæri gefst til að spjalla nánar við
hann um hvaða hlutverki hans víð-
frægu grímur gegna í Bakkynjum.
„Enn annað einkenni er að við
reynum að draga listamenn og al-
menna áhorfendur með okkur inn í
hið listræna ferli sem hver uppsetn-
ing er.“
„Við bjóðum t.d. sjónlist-
armönnum, dönsurum, rithöfundum
o.s.frv. að fylgjast með undirbúningi
að hverri uppfærslu og deilum með
þeim hugmyndum okkar,“ botnar Gi-
orgos og útskýrir af hverju þeir
kjósa að hafa þennan háttinn á:
„Með því viljum við koma af stað
skapandi umræðum.
Ég tel að það sé mikilvægt að
miðla tilteknu verki, ekki einungis
frá þeim tímapunkti sem það er kom-
ið tilbúið upp á svið heldur í gegnum
allt æfingaferlið.“
Ljúfur, skapandi og erilsamur
tími
Að sögn Giorgosar og Thanosar
lögðu þeir umtalsverða vinnu í að
velja íslenska listamenn til að vinna
með sér að uppsetningu Bakkynja.
Þeir eru hins vegar hæstánægðir
með útkomuna.
„Ég er mjög stoltur af vali okkar,“
segir Giorgos og Thanos kinkar kolli
til samþykkis. „Ég held að við höfum
fengið tækifæri til að vinna með fólki
sem er í hópi mest spennandi „avant-
garde“-listamanna á Íslandi í dag.“
„Við erum þakklátir tækifærinu sem
við höfum fengið til að vinna með öllu
þessu fólki og það á einnig við um
leikarana. Þetta er búinn að vera
ljúfur, skapandi og erilsamur tími
sem við erum mjög ánægðir með að
hafa upplifað,“ segir Thanos að lok-
um.
Harmleikir eiga að hreyfa við fólki
Spurningar „Leikhús á tímum Evripídesar tók á samskiptum fólks út frá mismunandi forsendum: siðferðilegum, fag-
urfræðilegum, heimspekilegum og tilvistarlegum. Þar vakna upp margar spurningar sem eiga við á öllum tímum ...“
Morgunblaðið/Ásdís
Félagar Giorgos Zamboulakis og Thanos Vovolis hafa áður unnið við Þjóðleikhúsið, sem höfundar sviðshreyfinga,
búninga og gríma í Mýrarljósi árið 2005. Fyrir vinnu sína fengu þeir tilnefningu til Mennignarverðlauna DV.
Á annan í jólum frum-
sýnir Þjóleikhúsið
gríska harmleikinn
Bakkynjur eftir Evr-
ipídes. Meðal listrænna
aðstandenda sýning-
arinnar eru landar leik-
skáldsins, þeir Giorgos
Zamboulakis og Tha-
nos Vovolis.
EVRIPÍDES (um 480–406 f.Kr.)
var yngstur þeirra þriggja grísku
harmleikjaskálda sem merkust
þykja frá gullöld grískrar leikrit-
unar. Hin eru Æskýlos og Sófók-
les sem Evripídes keppti oftsinnis
opinberlega við í harmleikjagerð á
Díónýsosarhátíðinni í Aþenu.
Evripídes er hvað þekktastur
fyrir að brjóta upp hina klassísku
harmleikjauppskrift með sterkum
kvenpersónum og gáfuðum þræl-
um. Þá dró hann dár að ýmsum
hetjum grískrar goðafræði. Leik-
rit hans þykja nútímaleg í sam-
anburði við verk samtímamanna
hans. Persónur hans þykja raun-
sannari en þekktist fram að hans
tíma og er athyglinni beint að
innri átökum og hvötum þeirra í
meiri mæli en grískir áhorfendur
þess tíma áttu að venjast.
Vilja margir meina að nýbreytn-
inni sé um það að kenna að Evr-
ipídes mátti oftar en ekki lúta í
gras fyrir keppinautum sínum á
áðurnefndri hátíð, en hann vann
hana fjórum sinnum til sam-
anburðar við átján sigra Sófókles-
ar og þrettán sigra Æskýlosar.
Samkvæmt Aristóteles mun Só-
fókles hafa sagt: „Ég sýni menn-
ina eins og þeir ættu að vera en
Evripídes sýnir þá eins og þeir
eru.“
Þekktustu verk Evripídesar eru
harmleikirnir Alkistes, Medea,
Elektra og Bakkynjur. Hann er
einnig þekktur fyrir að hafa samið
Kýklópann sem er einn af fáum
satýrleikum sem hafa varðveist
fram á okkar tíma.
Evripídes
LEIKRITIÐ Bakkynjur var frum-
sýnt á Díónýsosarhátíðinni í Aþenu
skömmu eftir dauða Evripídesar
árið 406 f.Kr. Vann það til fyrstu
verðlauna. Í verkinu segir frá því er
hinn ungi guð Díónýsos kemur til
Þebuborgar til að minna á guð-
legan uppruna sinn og staðfesta
nýja helgisiði sér til dýrðar. Hann
hefur búið svo um að allar konur
borgarinnar hafa lagst út til að
blóta hann og æða um hlíðar fjalls-
ins Kíþeroní í einhvers konar al-
gleymi vímunnar.
Þegar konungur borgarinnar,
Panþeifur, neitar að taka Díónýsos
í sátt lætur guðinn reiði sína bitna á
konungsfjölskyldunni og öðrum
borgarbúum.
Bakkynjur
Evripídesar
Höfundur: Evripídes.
Þýðing: Kristján Árnason.
Leikarar: Arnar Jónsson, Álfrún
Helga Örnólfsdóttir, Birna Hafstein,
Friðrik Friðriksson, Guðrún Snæ-
fríður Gísladóttir, Jóhanna Jónas,
Jóhannes Haukur Jóhannesson,
Katla Margrét Þorgeirsdóttir, Ólaf-
ur Darri Ólafsson, Ragnheiður
Steindórsdóttir, Sigríður Soffía
Níelsdóttir, Stefán Hallur Stef-
ánsson, Valgerður Rúnarsdóttir,
Valur Freyr Einarsson og Þröstur
Leó Gunnarsson.
Hlóðfæraleikarar: Guðni Franzson
og Kjartan Guðnason.
Tónlist: Atli Ingólfsson.
Danshöfundur: Erna Ómarsdóttir.
Lýsing: Lárus Björnsson.
Myndvinnsla: Björk Viggósdóttir.
Aðstoðarleikstjóri: Þórunn
Sigþórsdóttir.
Dramatúrg: Hlín Agnarsdóttir.
Leikmynd, búningar, gervi og grím-
ur: Thanos Vovolis.
Leikstjóri: Giorgos Zamboulakis.
Bakkynjur