Morgunblaðið - 20.02.2007, Qupperneq 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 20. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SLÁANDI UPPLÝSINGAR
Í umfjöllun Morgunblaðsins ásunnudag um sálrænar afleið-ingar kynferðisofbeldis gagn-
vart börnum koma fram ýmsar slá-
andi upplýsingar sem vert er að huga
nánar að og þeir sem stýra rannsókn-
um á meintri kynferðislegri misnotk-
un barna ættu að hafa í huga.
Það þarf í sjálfu sér ekki að koma á
óvart, að ekki er hægt að veita barni
meiri skaða en misnota það kynferð-
islega, eins og Valgerður Baldurs-
dóttir lýsti í samtali við Orra Pál
Ormarsson blaðamann. Það liggur í
augum uppi að börn setja traust sitt á
fullorðið fólk og þau eiga líka að geta
treyst því að þau fullorðnu annist þau
og séu góð við þau. Verði misbrestur
þar á og fullorðnir einstaklingar
fremji þá svívirðu að misnota börnin
kynferðislega, sitja börnin eftir, með
brotna sjálfsmynd og uppfull af
skömm, eins og Ingibjörg Þórðar-
dóttir lýsti því í samtali við Guðrúnu
Guðlaugsdóttur blaðamann. Það ligg-
ur líka í augum uppi, að því meiri er
skaðinn, sem gerandinn stendur þol-
andanum nær, því í einni svipan
sviptir gerandinn barnið sakleysi
sínu og því trausti sem barnið hefur
borið til gerandans, með öldungis
ófyrirsjáanlegum afleiðingum.
Þær upplýsingar sem koma hvað
mest á óvart í ofangreindri umfjöllun,
koma fram í viðtali Ingu Rúnar Sig-
urðardóttur við Vigdísi Erlendsdótt-
ur sálfræðing, forstöðumann. Vigdís
hefur verið forstöðumaður Barna-
húss frá upphafi og fáir ef nokkur
hafa því jafnmikla reynslu að baki og
hún í því að vinna markvisst með
börnum sem hafa orðið fyrir kynferð-
islegu ofbeldi.
Vigdís upplýsir að hægt sé að tak-
marka umfang skaðans ef gripið er
inn í fljótt og vel þegar grunur um
misnotkun vaknar. Í þeim efnum
bendir Vigdís á að ekki sé nægilega
vandað til lögreglurannsókna og að
stundum líði mál fyrir það að þau séu
ekki rannsökuð nægilega hratt og
vel, sem geti aftur leitt til þess að
ekki sé ákært vegna þess að með
rannsókninni sé ekki búið að afla
nægilega mikilla og ítarlegra gagna.
„Mér finnst líka að það eigi að taka
skýrslu af börnunum eins fljótt og
auðið er og fyrr en nú er gert. Ég sá í
einu máli um daginn að fimm ára barn
beið í níu daga með að gefa skýrslu.
Það er langur tími fyrir fimm ára
barn. Ég hefði talið að það ætti að
taka skýrslu af barninu sama dag og
það segir frá,“ segir Vigdís.
Í þessum efnum hefur Vigdís Er-
lendsdóttir lög að mæla. Eðlileg og
sjálfsögð viðbrögð þeirra sem rann-
saka grunsemdir um að börn hafi ver-
ið misnotuð kynferðislega eiga að
vera þau að taka þegar í stað skýrslu
af barninu. Þetta veit lögreglan auð-
vitað og ef það kostar nýja forgangs-
röðun á verkefnalista lögreglunnar,
þá er það gott og blessað. Sálarheill
barnanna, sem verða fórnarlömb full-
orðinna og kynferðislegur leiksopp-
ur, er í húfi, og það ber lögreglunni að
hafa að leiðarljósi.
GLÍMAN VIÐ
HEIMSVANDANN HEFST HEIMA
Velmegun hefur aldrei verið meiri íheiminum en um þessar mundir
og hún eykst ár frá ári. Velmegunin
kostar hins vegar sitt. Drifkraftur
velmegunarinnar er orka og hún er
notuð ótæpilega. Dag hvern brennir
mannkynið tíu milljónum tunna af ol-
íu og bætist það ofan á 12,5 milljónir
tonna af kolum og 7,5 milljónir rúm-
metra af gasi. Forðabúr þessara
orkugjafa er ekki endalaust og meng-
unin, sem brennsla þeirra veldur,
mun hafa í för með sér að stórir hlut-
ar jarðarinnar verða óbyggilegir ef
fram heldur sem horfir.
Á Íslandi hefur umhverfisvitundin
ekki náð til mengunar af völdum út-
blásturs nema að takmörkuðu leyti.
Þegar eldsneyti hækkar í verði hefst
ekki umræða um notkun sparneyt-
nari bíla heldur koma fram kröfur um
að lækka álögur á bensín. Það er hins
vegar augljóst að mannkynið þarf að
breyta neysluvenjum sínum til þess
að draga úr losun gróðurhúsaloftteg-
unda og því fyrr sem það er gert og
þeim mun almennari sem þátttakan
er þeim mun líklegra er að það verði
gert án þess að fórna lífsgæðum.
Sigurður Ingi Friðleifsson, fram-
kvæmdastjóri Orkuseturs, segir í við-
tali við Baldur Arnarson í Morgun-
blaðinu í gær að hann telji að með
fjölgun dísilbíla myndu stjórnvöld
stíga stórt skref í þá átt að draga
verulega úr losun gróðurhúsaloftteg-
unda. Hann bendir á að bílakaup sé
langstærsta „umhverfisákvörðun
sem íslenskir neytendur geta tekið“.
Bifreiðar nýta orkuna sérlega illa.
Á milli 70 og 80 af hundraði orkunnar,
sem verður til í bílvél, fer í allt annað
en að knýja bílinn áfram. Dísilvélar
eru hins vegar nýtnari en bensínvél-
ar, eyða minna eldsneyti og losa
minna koldíoxíð, eins og Sigurður
Ingi bendir á. Hann hefur verið í
starfshópi, sem nefnist Vettvangur
um vistvænt eldsneyti og hefur lagt
fram tillögu um breytingar á skatta-
lögum þannig að innflutningsgjöld
miðist við útblástursgildi en ekki
sprengirými bílvéla líkt og í dag. Í
Noregi tóku um áramót gildi reglur
um að miða innflutningsgjöld á bif-
reiðar við útblástursgildi. Hafa sumir
bílar lækkað í verði og aðrir hækkað,
jafnvel svo um munar.
Staðan í umhverfismálum er orðin
það alvarleg að nú duga engin vett-
lingatök lengur. Íslendingar eru ekki
stikkfrí í þeim efnum frekar en aðrir
jarðarbúar. Ástandið kallar á bylt-
ingu hugarfarsins og hún verður ekki
knúin fram nema með markvissum
aðgerðum, til dæmis með því að haga
gjöldum á bifreiðar þannig að það ýti
undir kaup á bílum sem losa minna af
gróðurhúsalofttegundum. Glíman við
heimsvandann hefst heima.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
MIKIL eftirvænting ríkir um
hversu mikið matarverð muni lækka í
kjölfar þeirra aðgerða sem rík-
isstjórnin hefur boðað um næstu mán-
aðamót. Búið er að
virkja Samkeppniseft-
irlitið, Neytendastofu,
Talsmann neytenda,
Neytendasamtökin, ASÍ
og allur almenningur er
auk þess hvattur til að
halda vöku sinni og
fylgjast með því hvort
matvælaverð lækki eins
og að er stefnt. Aðhalds-
aðgerðirnar beinast að
því að fylgjast með hvert
útsöluverð varanna er,
en ekki hvað veldur
breytingum sem verða á
matvælunum. Ætla má
að hverjar svo sem verð-
breytingarnar verða eft-
ir 1. mars verði alltaf til-
efni til gagnrýni og
deilna um að hve miklu
leyti aðgerðirnar skili
sér til neytenda.
Hversu mikið lækkar
verðið 1. mars?
Eitt fyrirsjáanlegt
ágreiningsefni verður
um hverjar verðbreyt-
ingarnar eiga að vera.
Verður lækkunin 14–
16% eins og ríkisstjórnin
hefur boðað með yfirlýs-
ingu frá 9. október sl.?
Mun lækkunin aðeins
nema um 8,7% eins og Hagstofan hef-
ur áætlað? Eða verður hún nálægt 10%
eins og ýmsir hagsmunaaðilar atvinnu-
lífsins hafa talið? Aðalmunurinn á
þessum útreikningum felst í því hvort
tollabreytingar muni hafa einhver
áhrif og þá hversu mikil þau verða. All-
ir hafa samt haft til hliðsjónar skýrslu
formanns matvælaverðsnefndar sem
var birt síðastliðið sumar.
Annað mál sem má vænta að verði
álitamál varðar verðsamanburð við
Norðurlönd og Evrópu. Þess er
skemmst að minnast að forsíðugreinar
dagblaðanna sögðu frá því að verð á
matvælum hér á landi væri 62% hærra
en að meðaltali í 15 Evrópusambands-
ríkjunum. Fljótlega kom þó í ljós að
vegna gengisskráningar á umræddum
tíma hefði þessi verðmunur verið tug-
um prósentna lægri ef miðað hefði ver-
ið við skráð gengi krónunnar gagnvart
evru nokkrum dögum síðar. Þannig
geta niðurstöður verðsamanburðar við
önnur lönd verið tilviljanakenndar eft-
ir því við hvaða skráningardag gengis
er miðað.
Algengt er að stjórnendur verslana
kvarti undan því að þeir sem fram-
kvæmi verðkannanir séu
að bera saman epli og
appelsínur í þeim skiln-
ingi að mismunandi vöru-
merki séu borin saman.
Þeim þykir ekki sann-
gjarnt að leggja að jöfnu
einingaverð á dýrum sæl-
keramat og ódýrri fjölda-
framleiðslu, þó um sömu
matartegund sé að ræða.
Þá er oft hætta á að
ekki komi fram lægsta
verðið í verðkönnunum
þegar eingöngu er borið
saman verð á sambæri-
legum vörumerkjum.
Sumar verslanir geta t.d.
haldið niðri vöruverði
með því að selja vörur
með eigin vörumerki eða
merki tiltekins innkaupa-
sambands. Þessar ódýru
sérmerktu vörur eru því
stundum útundan í verð-
samanburði vegna þess
að aðrar verslanir hafa
þær ekki til sölu og eru
því ekki gjaldgengar í
verðsamanburði.
Fjölmarga aðra þætti
mætti nefna um vanda við
verðsamanburð. Má þar
nefna eftirtalið:
 Verndartollar og ýmis
gjaldtaka eins og vöru-
gjöld og virðisaukaskattur getur haft
áhrif á endanlegt vöruverð sem ekki
kemur fram í samanburðarkönnunum.
 Mismunandi þjónustustig verslana
allt frá lávöruverslunum til sérversl-
ana með háu þjónustustigi hefur eðli-
lega áhrif á verðið.
 Launakostnaður og annar rekstr-
arkostnaður er mismunandi milli
svæða og getur haft áhrif á vöruverð.
 Flutningskostnaður til landsins og
um landið getur haft áhrif í vöruverð.
 Íslensk verslunarfyrirtæki eru oft í
erfiðri stöðu hvað varðar hagkvæm
magninnkaup vegna lítils markaðar.
 Sumir erlendir framleiðendur
skipta markaðnum í svæði og setja
mismunandi verðmiða á vöru sína eftir
kaupgetu almennings í hverju landi
fyrir sig.
Með þessum dæmum er ekki verið
að draga úr mikilvægi verðkannana.
Þvert á móti eru þær mjög mik-
ilvægar, ekki síst til a
legri samkeppni í ver
sanna þessi dæmi mik
hafa í huga að verðka
samanburður getur a
en í mesta lagi að gefa
hvort álagning er óeð
verslun miðað við aðr
ástæður geta legið að
sem nefndar hafa ver
er að skella skuldinni
liðinn í keðjunni, vers
eimir enn eftir af fort
danskra kaupmanna
anum hér á landi.
Tollalækkun á græ
skilaði sér
Skemmst er að min
sem var hér á landi um
matvæli árið 2001 og
háu verði á grænmeti
paprika oft nefnd í þv
Stjórnvöld ákváðu ári
við háværum kröfum
niðurfellingu á tollum
breyta stuðningsaðge
lendra grænmetisfram
greiðslur. Þá voru upp
lækkunin myndi ekki
enda því kaupmenn m
færið og selja vöruna
áður og stinga mismu
vasa. Þessar hrakspá
eins og ljóst er orðið.
Eins og kemur fram
mynd um samanburð
neysluverðs og verðla
drykkjarvöru kemur
verðlag á matvöru læ
ið 2002 þegar tollar á
afnumdir. Á meðan ví
Vandinn við verðkannani
Eftir Emil B. Karlsson
»Enginn vafier á því að
svokallaðar of-
ur-lágvöruversl-
anir á borð við
Lidl og Aldi sem
hafa verið að
hasla sér völl á
hinum Norð-
urlöndunum
fylgjast vel með
því sem gerist
hér á landi…
Emil B. Karlsson
Ý
mis lagaákvæði
lúta að vernd
barna gegn kyn-
ferðislegu ofbeldi.
Í samningi Sam-
einuðu þjóðanna um réttindi
barnsins, sem í daglegu tali
kallast Barnasáttmálinn, er t.d.
kveðið á um að aðildarríki
samningsins skuli gera allar
viðeigandi ráðstafanir, m.a. á
sviði löggjafar, til þess að
vernda börn gegn hvers kyns
ofbeldi, þar á meðal kynferð-
islegri misnotkun. Barnasátt-
málinn öðlaðist gildi hér á landi
árið 1992.
Í stjórnarskránni kemur
fram að börnum skuli tryggð í
lögum sú vernd og umönnun
að beiðni dómsmálaráðherra og
var lagafrumvarp lagt fram á
síðasta þingi og aftur á því
þingi sem nú stendur. Fyrsta
umræða um frumvarpið var 19.
október sl., en það er nú í hönd-
um allsherjarnefndar.
Frumvarpið tekur til ýmissa
þátta annarra en kynferðislegs
ofbeldis gegn börnum. Björn
Bjarnason, dómsmálaráðherra,
dró helstu efnisatriðin fram í
framsöguræðu sinni:
„Helstu nýmælin eru:
Lagt er til að hugtakið
nauðgun verði rýmkað mjög frá
því sem nú er. Gert er ráð fyrir
að önnur kynferðisnauðung og
misnotkun á bágu andlegu
ástandi og því að þolandinn get-
ur ekki spornað við verkn-
aðinum eða skilið þýðingu hans
teljist nauðgun. Við það munu
sem velferð þeirra krefst og í
barnaverndarlögum eru
ákvæði sem veita börnum
vernd gegn kynferðislegu of-
beldi.
Loks er svo að nefna kyn-
ferðisbrotakafla almennra
hegningarlaga. Ákvæði 194.–
199. gr. hegningarlaga taka til
brota gegn börnum jafnt sem
fullorðnum. Auk þess eru fjög-
ur ákvæði, 200.–202. gr., sbr.
204. gr., sem sérstaklega er
ætlað að vernda börn og ung-
linga fyrir kynferðislegri mis-
notkun og áreitni.
Ragnheiður Bragadóttir,
prófessor við Háskóla Íslands,
endurskoðaði kynferð-
isbrotakafla hegningarlaganna
Lagt til að refsingar
Engum blandast lengur hugur um hve al-
geng kynferðisbrot eru og skaðleg, bæði
fyrir þann sem fyrir þeim verður og sam-
félagið í heild, segir í greinargerð með
frumvarpi um endurskoðun kynferð-
isbrotakafla hegningarlaganna. Ragnhild-
ur Sverrisdóttir kynnti sér frumvarpið,
sem nú liggur fyrir þingi. Griðastaður Í Barnahúsi Sólheim