Morgunblaðið - 13.05.2007, Blaðsíða 28

tónlist
28 SUNNUDAGUR 13. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Það er sjálfsagt engin hending að Atli HeimirSveinsson hlaut Tónskáldaverðlaun Norð-urlandaráðs árið 1976 einmitt fyrir flautukons-ert. Það er eins og verk fyrir flautu henti nátt-
úru hans sem tónskálds sérdeilis vel. Þar eru hin
fínlegu, ljóðrænu stef sem fylla áheyrandann af ein-
hverri ríkri andakt. En þar er líka dramatíkin og síðast
en ekki síst hugmyndaflugið, ólíkindalætin.
Á tónleikum í Þjóðleikhúsinu í dag verða leikin nokk-
ur einleiksverk Atla fyrir fiðlu og píanó frá nær 40 ára
tímabili. Verkin eiga það sammerkt að hafa komið út á
tvöföldum geisladiski árið 2006 sem var tilnefndur til
Íslensku tónlistarverðlaunanna það ár. Diskurinn var
gefinn út að frumkvæði Áshildar. Þar er yngst Sónata
fyrir flautu og píanó, samið 2005 fyrir þær Áshildi Har-
aldsdóttur og Önnu Guðnýju Guðmundsdóttur.
Tilraun til sköpunar sem ekki tekst
„Eftir að við tókum upp sónötuna fórum við að huga
að öðrum verkum til að gefa út með henni. Þá rann upp
fyrir mér hvað höfundarverk Atla Heimis fyrir flautu
var mikið. Og það var ekki að ræða annað en að gefa
fleiri af þeim verkum út. Og sem betur fer var Ásmund-
ur [Jónsson í Smekkleysu] strax meira en til í það,“
segir Áshildur.
Útkoman var tveggja diska útgáfa sem inniheldur öll
verk Atla Heimis fyrir einleiksflautu og flautu og píanó
í flutningi Áshildar, Önnu Guðnýjar og Atla sjálfs.
Verkin eru frá nærfellt 40 ára tímabili.
Elsta verkið á diskinum er Intermezzoið frá 1970 sem
allir þekkja úr barnaleikritinu Dimmalimm. En þar var
einnig hljóðritað í fyrsta sinn annað smástykki úr sama
leikriti og nefnist Intermezzo II. Því verki svipar til
hins fyrra en er enn angurværara. En bæði þessi nær
40 ára gömlu smáverk gefa strax ótvírætt fyrirheit um
langt og frjótt samband við þetta margbrotna hljóðfæri,
þverflautuna.
Elsta verkið á tóneikunum er Xanties, frá 1975. Það
er samið fyrir þau Manuelu Wiesler og Snorra Sigfús
Birgisson. Xanties merkir næturfiðrildi og þar lýsir
óræðu augnabliki og leit að sköpun. Um það hefur höf-
undurinn þau orð: „Xanties er tilraun til sköpunar sem
ekki tekst.“ Þá hafði Atli Heimir ekkert samið um tíma
og það er líka næstum eins og honum liggi svo mikið á
hjarta að tónmálið eitt nægi ekki. Því er saman við tón-
listina ofið setningum sem flytjendurnir læða inn í flutn-
inginn hér og hvar. Setningum eins og „Og blómin – og
blómin – “ Eða „Nóttin er full af illum öndum og fiðr-
ildin nálgast – “
Útkoman er feiknaskemmtilegt verk. Í því birtist all-
ur skalinn í tónsmíðum Atla fyrir flautu: ofurfínleg, við-
kvæm augnablik sem líkt og hanga á bláþræði. En síðan
er fjandinn laus á ný og manni er svipt inn í þéttofinn
skóg af töfrum og furðum. Og ólíkindalátum. Allt er
þetta kannski fyrst og fremst skemmtilegt. Liggur við
að mann langi stundum að kalla það klára skemmti-
músík (í dýrari kantinum). En það er kannski bannað.
Sónatan sem skreið inn um lúguna
Er einhver tiltekin ástæða fyrir þessu frjóa samneyti
Atla Heimis við flautuna?
„Ég hef bara verið svo heppinn að eiga aðgang að
góðum flautuleikurum,“ segir Atli Heimir. „Fyrst var
það Robert Aitken, kanadískur snillingur sem hér kom.
Síðan kom Manuela Wiesler. Og nú er það hún Áshildur
og fleiri. Ég hef unnið náið með sumu af þessu fólki og
það hefur bara hjálpað mér.“
Og hvað er það þá sem einkum heillaði þig við Áshildi
sem flautuleikara?
„Ef ég ætla að lýsa því þá get ég það ekki. Þá erum
við komin yfir á svið þar sem orð ná varla að tjá hlutina.
Og sama er að segja um Önnu Guðnýju sem píanóleik-
ara.
Flautusónatan er samin beint fyrir Áshildi. Ég var þá
að kenna úti í Bandaríkjunum, á Rhode Island, og hafði
góðan tíma. Við höfðum verið að tala um þetta …“
Áshildur: „Hann var löngu byrjaður að tala um þetta
við mig, að hann vildi semja fyrir mig flautusónötu.
Hann vildi samt aldrei sýna mér neitt. En svo allt í einu
þá fór að berast kafli og kafli …“
Anna Guðný: „Já, komu þeir ekki inn um bréfalúguna
stundum?“
Áshildur: „Jú, jú, og þetta hélt alltaf áfram í marga
mánuði. Sífellt kom meira og meira, alltaf nýr og nýr
kafli. Ég var orðin dauðhrædd.“
Varstu kannski orðin smeyk um að þessu flóði myndi
aldrei linna inn um lúguna?
Áshildur: „Kannski ekki beint það en þetta var bara
svo mikil áskorun. Þetta var líka svo langt. Myndi það
halda saman sem heild? Um leið var þetta ótrúlega
spennandi en svo fórum við að æfa … og þá fór að renna
upp að við vorum með mjög heilsteypt og fjölbreytt
verk með skýra stefnu.“
Heldurðu að flautan dragi fram einhverja tiltekna eig-
inleika í þér sem tónskáldi, Atli?
„Ég bara geri mér ekki grein fyrir því. Ég kann sjálf-
ur ekki á neitt annað hljóðfæri en píanó,“ segir Atli
Heimir. „En fyrir mér er flautan ekki snoturt hljóðfæri
með fögur hljóð. Hún er miklu dramatískara hljóðfæri
en svo. En svo megum við ekki gleyma hinu að þetta er
sónata fyrir flautu og píanó. Þetta er heljarmikið þrek-
virki fyrir píanóið líka.“
Finnurðu fyrir því í þessum verkum, Anna Guðný, að
Atli er píanóleikari sjálfur?
Anna Guðný brosir: „Já, ég finn alveg að þetta er
Atli. Hann er ekkert að draga undan. Ég held að þetta
sé eitthvað það erfiðasta sem ég hef gert.“
„Ég fer í gegnum alls kyns hluti í þessari sónötu,“
segir Atli. „Ég tek áhrif héðan og þaðan. Þarna eru
scherzo. Og tríó. Í næstsíðasta kaflanum stel ég síðan
aðeins frá Skrjabín.“
Og svo ertu með lokakafla sem þú segir vera nokkurs
konar „skáldið talar“ og vísar þar í Schumann?
„Já, hann átti þetta til, að vera með í lok verks eins
og litla hugleiðingu um það sem hafði gerst í verkinu,“
segir Atli Heimir og brosir.
21 tónamínúta
Það verk sem tónleikarnir í Þjóðleikhúsinu þiggja
nafn sitt af nefnist 21 tónamínúta. Það er samið árið
1981 fyrir Manuelu Wiesler. Verkið felst í ólíkum köfl-
um sem hver um sig skal vera nákvæmlega mínúta í
flutningi. Fyrstu þættir verksins nefnast Karlatónar og
Kvennatónar. Þá koma Barnatónar en síðan fer að
kenna ýmissa grasa.
„Alþjóðatónarnir eru dálítið skrýtnir,“ segir Áshildur.
„Það er erfitt a
Og Guðstóna
Já, þeir eru
og þreytulegt?
„Já, kannski
Þeir eru næstu
músík“, þeir er
frekar til trafa
verkinu sem ne
hjarta tónskáld
mínúta.“
Anna Guðný
skírt hvern kaf
Áshildur: „Já
nöfn á kaflana
En hvernig e
að búa að því a
húsi sem semu
„Það er ólýsa
segir Áshildur.
en svo til dæm
ur sig aftur á þ
er heppin!“
Þetta er ótrú
mikið magn af
hann er að ger
vegna semur h
strax að er ekk
hluti sem aðrir
ferð.“
„Hann er lík
Guðný við. „Ha
lög sem leikskó
tepruskapur í h
Á tónleikum Li
leiksverk Atla
nær 40 ára tím
Lethe (1987), f
fyrir einleiksfl
Tónleikarnir he
Atli Heimir og flautan
Áshildur Har-
aldsdóttir, Anna
Guðný Guð-
mundsdóttir og
Atli Heimir
Sveinsson leika á
Listahátíð í dag
einleiksverk fyrir
flautu og verk
fyrir flautu og
píanó eftir Atla
Heimi. Hall-
grímur Helgi
Helgason ræddi
við þau. Tónamínútur Anna Guðný Guðmundsdóttir píanóleikari, Atli Heimir Sveinsson tónskáld og Áshildur Haraldsdóttir flautuleikari.