Morgunblaðið - 23.06.2007, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. JÚNÍ 2007 31
í 44
r upplýs-
fsaldur
gnasafn-
kki upp-
tæður,
arfs-
knin
byggist á starfa í ýmsum atvinnu-
greinum en eru þó fyrst og fremst í
einkageiranum. Rúmur fimmt-
ungur þeirra starfaði við fram-
leiðslu og iðnað, tæpur þriðjungur
við verslun og þjónustu, rúmur
fimmtungur við fjármál og trygg-
ingar og rúmur fjórðungur í há-
tækni eða upplýsingatækni. Mennt-
unarskipting starfsmannanna í
gagnasafni var nokkuð almenn, en
þó höfðu hlutfallslega nokkuð fleiri
lokið háskólaprófi heldur en meðal
landsmanna í heild og hlutfall
þeirra sem eingöngu höfðu lokið
grunnskólaprófi var lægra.
Munurinn eykst með aldrinum
Samkvæmt þversniði af launa-
mun kynja miðað við aldur og
starfsaldur 2006 er vinnumark-
aðurinn afar ólíkur að þessu leyti,
sem virðist benda til jákvæðrar
kynslóðabreytingar. Niðurstöð-
urnar sýna að launamunurinn er af-
ar lítill við 24 ára aldurinn og eykst
nokkuð samstíga fram á miðjan fer-
tugsaldurinn. Um og eftir fertugt
skilur síðan á milli og er munurinn
mestur hjá elsta fólkinu og þeim
sem hafa lengstan starfsaldur.
Mætti túlka þessar tölur þannig að
karlar og konur innan við 35-40 ára
aldur deili ábyrgð á rekstri heim-
ilisins, en meðal þeirra eldri sé al-
gengara að konur hafi tekið sér hlé
frá vinnu vegna barnauppeldis.
Þær hafi því færri starfsár og minni
frama í vinnu en karlkyns jafn-
aldrar þeirra
Eldri rannsóknir hafa sýnt að
sambúð, hjónaband og barneignir
hafa haft allt önnur áhrif á laun
kvenna en karla. Könnun sem Jafn-
réttisráð og Samtök um efnahags-
leg völd kvenna gerðu árið 2002
sýndi að laun karla hækka við að
stofna fjölskyldu en kvenna ekki.
Þegar kemur að starfsaldri sýnir
þverskurður að laun beggja kynja
hækka nokkuð jafnt og þétt innan
fyrirtækis þar til 11-15 ára starfs-
aldri er náð. Eftir það halda laun
karla áfram að hækka en laun
kvenna lækka hins vegar. Þetta má
að einhverju leyti skýra með því
hve menntunarstig kvenna hefur
breyst, þannig að konur með hæst-
an starfsaldur séu með minni
menntun en þær sem hafa starfað
skemur hjá sama fyrirtæki.
Meiri munur innan fyrirtækja
Í 14. gr. jafnréttislaga segir að
konum og körlum sem starfa hjá
sama atvinnurekanda skuli greidd
jöfn laun fyrir jafnverðmæt og
sambærileg störf. Rannsakendum
fannst því forvitnilegt að skoða
sérstaklega launamun innan
fyrirtækjanna sjálfra. Í því skyni
var gerð sérstök aðfallsgreining
með gervibreytum fyrir hvert fyr-
irtæki. Niðurstöðurnar lýsa þá ein-
göngu launamun innan fyrirtækja,
en ekki þeim mun sem mögulega
felst í því að þau fyrirtæki sem hafa
flestar konur í vinnu borgi betur
eða verr en þau sem hafa hlutfalls-
lega fleiri karla í starfsmannahópi
sínum. Við þetta jókst launamun-
urinn í 12% sem kom nokkuð á
óvart.
Þó kemur fram að skráning fyr-
irtækja í gagnasafninu sé að ein-
hverju leyti ófullkomin, þar sem
fyrir komi að mörg fyrirtæki séu
skráð undir merkjum eins. Þessi
hækkun á prósentutölunni, úr 10%
almennum mun upp í 12% mun inn-
an fyrirtækja, bendi þó til að konur
í gagnasafninu starfi að jafnaði hjá
fyrirtækjum sem greiði laun yfir
meðallagi.
Rannsakendur leggja áherslu á
að óútskýrði þátturinn í launamun-
inum sé í raun ekki kynið sjálft
heldur uppsöfnun á ýmsum órann-
sökuðum þáttum sem skipta máli
varðandi launaákvarðanir og samn-
inga. Það geti verið þættir eins og
viðhorf, persónulegir eiginleikar,
fjölskylduaðstæður, frammistaða
og ábyrgð.
alið
munur er um
ýrri rannsókn
)
) 
3# # # 
8 ði
ókn sé
aunamun-
ti rekja
og
yns. Erf-
lýsi af-
a full-
komlega. „Hins vegar ef þennan
10-12% launamun, sem við mælum,
má eingöngu rekja til kyns þá er
ljóst að það er mikið gróðafæri
fyrir fyrirtæki í því að ráða konur
til vinnu ef þær þiggja lægri laun
fyrir sömu afköst.“
Með þetta í huga segir Sigurður
að áhugavert væri að kanna t.d.
afkomu fyrirtækja eftir kynja-
hlutföllum starfsfólksins. Eins
mætti þá meta framleiðni
kynjanna og bera hana saman við
þann mun sem er á launum karla
og kvenna. Þannig mætti skoða
launamuninn frá nýju sjónarhorni.
marktækari en áður
Morgunblaðið/Kristinn
og Arndís Ósk Jónsdóttir segjast vilja halda áfram rannsóknum á kynbundnum launa-
tum eins og fjárhagslegri ábyrgð og fjölda starfsmanna á ábyrgð yfirmanns.
Eftir Önund Pál Ragnarsson
onundur@mbl.is
Páll Matthíasson geðlæknirvarði á síðasta ári dokt-orsritgerð sína við Geð-fræðastofnun Lund-
únaháskóla, en kemur til starfa á
geðsviði Landspítala – háskóla-
sjúkrahúss þegar haustar. Hann
hefur sótt um samfélagsgeðlækn-
ingar sem undirsérgrein. Páll hefur
starfað við geðlækningar í Lundún-
um um 10 ára skeið, mikið af þeim
tíma í samfélagsgeðteymi. Áður en
hann sneri heim til Íslands gegndi
hann stöðu yfirlæknis bæði yfir
þverfaglegu teymi sem sinnti sam-
félagsþjónustu og tók síðar þátt í
uppbyggingu spítala (Huntercombe
Hospital-Roehampton) í Lundún-
um sem sérhæfir sig í geðgjörgæslu
og meðferðarþráum geðsjúkdóm-
um.
Páll hefur nýlega vakið máls á
þörf fyrir breytt fyrirkomulag geð-
lækninga hér á landi og leggur
áherslu á samfélagsgeðlækningar
sem aðkallandi og mikilvægt skref.
Þjónusta utan stofnana
En hvað eru samfélagsgeðlækn-
ingar? „Þær ganga í mjög einföld-
uðu máli út á að þekkingin og þjón-
ustan sitji ekki inni á heil-
brigðisstofnunum, heldur fari
sérfræðingar í meira mæli út til
fólksins og hitti það. Það getur
gerst heima hjá notendum þjónust-
unnar, eða í hverfamiðstöðvum,“
segir Páll og bætir við að í London
starfaði hann meðal annars í þver-
faglegu teymi sem hafði aðsetur í
blokk í miðju íbúðahverfi. Þar voru
margar félagslegar íbúðir, en teym-
ið starfaði í því sem leit út eins og
venjuleg íbúð og tók á móti notend-
um geðþjónustunnar þar. „Annað
fólk tók ekki eftir því ef einhver var
að koma til okkar að leita sér að-
stoðar, enda var viðkomandi ekki að
ganga inn á neitt geðsjúkrahús,“
segir Páll. „Hins vegar var stutt yf-
ir á innlagnardeildina ef þörf var á.“
Stefnan liggur fyrir
Í ársbyrjun 2005 rituðu fulltrúar
52 ríkja, þar á meðal Íslands, undir
Helsinki-yfirlýsingu Alþjóðaheil-
brigðisstofnunarinnar um geðheil-
brigði í Evrópu. Í yfirlýsingunni
segir: „Geðþjónusta er veitt við
margvíslegar aðstæður úti í sam-
félaginu [víða um Evrópu], en ekki
einungis á einöngruðum og stórum
stofnunum. Við teljum að þetta sé
bæði rétt og nauðsynleg stefna.“
Páll segir þetta skuldbindingu í
rétta átt, en fleira þurfi til. „Það
þarf að skilgreina grundvallar-
markmiðin strax í byrjun. Sum
þeirra eru nokkuð sjálfgefin, eins
og það að sjúklingurinn gangi alltaf
fyrir, en það er samt gott að þau séu
skýr svo hægt sé að vísa í þau þegar
komið er út í nákvæmari útfærslu-
atriði. Þá sýnist nefnilega sitt
hverjum. Til er löng reynsla í Bret-
landi af því hvernig best er að haga
skipulagsbreytingum af þessu tagi
og sjálfsagt að líta til hennar svo
ekki þurfi að finna upp hjólið aftur.“
Þverfagleg teymi
Páll segir mikilvægt að notendur
þjónustu og aðstandendur komi
sem mest að því að skilgreina sín
veikindi og ákveða hvernig þau
skuli meðhöndluð. Við Hunter-
combe-sjúkrahúsið var hann í for-
svari fyrir hópi sem reyndi með
markvissum hætti að auka áhrif
bráðveikra sjúklinga á meðferð
sína. Það var gert með bættu upp-
lýsingaflæði og aðkomu sjúklinga
að áhættumati, skilgreiningu mark-
miða, meðferð og jafnvel skipulagn-
ingu deilda. Hópurinn fékk verð-
laun frá Geðheilbrigðisstofnun
Englands (National Institute of
Mental Health) árið 2005 fyrir
verkefnið og hefur það verið notað
sem fyrirmynd hjá öðrum sjúkra-
húsum þar í landi.
En hverjir skipa þverfagleg
teymi og hversu umfangsmikil veik-
indi getur það meðhöndlað utan
stofnana? „Það er yfirleitt bara einn
læknir, einn iðjuþjálfi og aðstoðar-
maður hans, tveir til þrír hjúkrun-
arfræðingar, félagsráðgjafi og svo
jafnvel sálfræðingur ef völ er á,“
segir Páll, sem telur slíkt teymi vel
geta meðhöndlað fremur alvarleg
veikindi fólks, þar sem þörf er á
þverfaglegri nálgun, jafnvel að öllu
leyti utan stofnana árum saman ef
því er að skipta, en að því séu þó
viss mörk sett. Stundum verði ein-
faldlega að leggja fólk inn.
Minna um innlagnir
Óhjákvæmilega berst talið að
kostnaði þegar heilbrigðismál eru
annars vegar. Aðspurður um kostn-
aðinn við teymi sem þessi segir
Páll: „Reynslan sýnir að þegar farið
er í svona verkefni með það að leið-
arljósi að spara peninga, þá verður
það í skötulíki. Þetta er jafndýrt en
greiðslubyrðin getur dreifst öðru-
vísi. Samfélagsnálgunin skilar held-
ur ekki endilega meiri mælanlegum
árangri, þ.e. færra fólki sem sýnir
einkenni geðsjúkdóma. En þetta
skilar sér hins vegar í mun meiri
ánægju sjúklinga, notenda þjónust-
unnar og aðstandenda þeirra.“
Í Englandi hafa verið sett saman
heimameðferðarteymi sem geta að
sögn Páls minnkað innlagnir um allt
að 25%. Þegar upp kemst að sjúk-
lingur er illa haldinn og ákvörðun
hefur verið tekin um að hann þurfi
innlögn metur heimameðferðar-
teymið ástand hans og ákvarðar í
mörgum tilfellum að meðhöndlun
með reglulegum heimsóknum sé
betri en innlögn. Páll segir þetta
vera frá einni upp í fjórar heim-
sóknir á dag til skamms tíma, það
fari eftir aðstæðum. „Í mörgum til-
fellum er það engu að síður ódýrari
lausn en innlögnin, en gott áhættu-
mat þarf þó alltaf að liggja fyrir.“
Nálægðin skilar miklu
Þverfagleg samfélagsteymi
mynda tengsl og traust við sjúk-
linginn og fjölskyldu hans, á vett-
vangi sem hugnast þeim betur.
„Þetta er mannúðleg og öflug leið
til þess að ná til fólks,“ segir Páll og
nefnir sjúkdóminn geðklofa sem
dæmi. „Ef fólk tekur lyf við geð-
klofa er hægt að halda mörgum ein-
kennum niðri, en það eru um 80%
líkur á því að fólk veikist aftur inn-
an fimm ára ef það hættir á lyfj-
unum,“ segir hann, og heldur
áfram: „Þegar nálægðin við með-
ferðaraðila er mikil og fólki er fylgt
eftir, jafnvel þótt það mæti ekki í
viðtöl, þá snarminnka líkurnar á því
að það gerist.“
Landspítalinn hefur getuna
Páll segir lækningar af þessu tagi
þegar komnar af stað hér enda mik-
ill þrýstingur frá samtökum not-
enda og aðstandenda. Á Kleppi sé
komið vettvangsteymi sem styður
langveikt fólk við að búa utan stofn-
ana. Annað dæmi sé teymi heima-
hjúkrunar heilsugæslunnar. Samt
má að hans mati gera betur hvað
þverfaglegu hliðina snertir, enda sé
markmiðið að meðhöndla fólk með
margvísleg flókin vandamál utan
spítala. „Hér er mjög öflugt stof-
unet sérfræðigeðlækna, sálfræð-
inga og iðjuþjálfa en þeir sinna
frekar þeim sem hafa vægari ein-
kenni. Það er erfiðara að búa til
svona þverfagleg teymi út frá sjálf-
stæðum stofum. Spurningar vakna
um hver eigi að standa straum af
kostnaðinum og svo framvegis.
Frumkvæðið og útfærslan á þessu
verður að verulegu leyti að koma
frá Landspítalanum. Þar býr mikið
af þeirri faglegu þekkingu og
mannafla sem til þarf,“ segir Páll að
lokum.
Morgunblaðið/Ásdís
Breytingar Geðlæknirinn Páll Matthíasson segir mikilvægt að þeir sem þjást af geðsjúkdómum hafi eitthvað
um sína eigin meðferð að segja. Þverfagleg teymi sérfræðinga geta gert meira fyrir geðsjúka en nú er gert.
Nálægð við sjúklinga
breytir svo mörgu
Í HNOTSKURN
»Samfélagsgeðlækningareru eins konar samruni
félagsþjónustu og heilbrigð-
isþjónustu.
»Páll telur að koma megikerfi af þessu tagi í gagn-
ið hérlendis á 2-3 árum ef
spýtt verður í lófana.
»Reynt starfsfólk er nauð-synlegt í þverfagleg
teymi sem sinna geðþjónustu.