Morgunblaðið - 23.06.2007, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 23. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Orðasambandið ekkertbítur á e-n merkir ‘ekk-ert hefur áhrif á e-n’,sbr. enn fremur orða-
samböndin láta ekkert á sig bíta og
láta e-ð ekki á sig fá. Í svipaðri
merkingu er kunnugt orða-
sambandið ekkert hrín á e-m, sbr.
nafnorðið áhrinsorð. Hér er merk-
ing svipuð en fallstýring önnur og
það samræmist ekki málvenju að
rugla þessu saman eins og gert er í
eftirfarandi dæmi: Sannleikurinn
bítur ekki á þessum mönnum eins
og dæmin sýna (25.4.07).
Orðatiltækið drepa e-u á dreif
merkir ‘leita undanbragða; eyða
e-u, gera sem minnst úr e-u’. Sögn-
in drepa merkir hér ‘berja, slá’ og
helst sú merking í ýmsum sam-
böndum, t.d. drepa á dyr og drepa
á e-ð ‘minnast á e-ð’. Orðtiltækið
er eldfornt í íslensku og ávallt not-
að með stuðlaparinu drepa – dreif.
Eftirfarandi dæmi á sér því enga
stoð: Nú reynir hinn ‘snjalli’ al-
mannatengslamaður … að kasta
málinu á dreif (3.4.07).
Nýmæli
Íslensk málstefna og þó sér-
staklega nýyrðasmíð Íslendinga
hefur vakið eftirtekt víða um heim
og vissulega megum við vera stolt
af nýyrðum eins og sími, skeyti, út-
varp og tölva. Við stöndum í mikilli
þakkarskuld við fjölmarga sem
hafa lagt sig fram að smíða eftir
þörfum ný og gagnsæ orð yfir nýja
hluti og hugtök eða finna gömul
orð sem nota má í nýrri merkingu,
t.d. sími. Umsjónarmaður telur að
Íslendingar séu býsna samstiga í
afstöðu sinni til þessa þáttar ís-
lenskrar málræktar enda er ný-
yrðasmíðin í fullu samræmi við það
sem lesa má af spjöldum málsög-
unnar, Íslendingar vilja tala um
hlutina á íslensku og með íslensk-
um orðum.
Hlutur alls almennings í nýyrða-
smíð er afar mikilvægur. Menn af
öllum stigum þjóðlífsins tefla fram
nýyrðum en síðan er það málkennd
þjóðarsálarinnar sem ræður hver
þeirra eru sett á og hver deyja
drottni sínum. Sem dæmi má
nefna að Þráinn Bertelsson kallar
i-pod hlaðvarp og minnipokamenn
kallar Illugi Jökulsson þá sem
enskir nefna loser. Umsjón-
armanni finnst minnipokamaður
mun betra orð en tapari.
Nýmælin eru ekki einungis á
sviði orða, einnig er algengt að
fram komi nýstárleg orða-
sambönd. Nýlega las umsjón-
armaður skemmtilega og lipurlega
grein þar sem fjallað var um
myrkviði trygginga. Þar komst
greinarhöfundur svo að orði: Mér
líður eins og apa í eyðimörk. Það
er ekki nokkurt tré til að hanga í
(Mbl. 14.5.07) og Mér líður bara
svolítið eins og strút í frumskógi,
þessar ferðatryggingar eru svo
margslungnar (Mbl. 14.5.07). Hér
er frumlega að orði komist. Annað
dæmi um nýjung af svipuðum toga
finnst umsjón-
armanni miklu
síðra: skæðasti
sóknarmaður
KR … virtist
um tíma ekki
getað [svo]
skotið bolt-
anum í sjóinn
þótt hann stæði
á bryggjunni
(13.4.07). Þetta
þykir umsjón-
armanni fremur
langsótt og ólíklegt til langlífis.
Um miðja síðustu öld var sagt um
þá sem voru klaufskir með fótbolta
að þeir hittu ekki belju þótt héldu
í halann á henni og það þykir um-
sjónarmanni ólíkt nærtækara og
betra. Ekki skal það rökstutt hér
með öðru en því að um smekkinn
verður ekki deilt.
Fallstjórn
Fallstjórn með svokölluðum
ópersónulegum sögnum hefur ver-
ið á reiki síðustu 500 árin að
minnsta kosti og er það enn, t.d.:
Sjálfstæðisflokknum [þ.e. Sjálf-
stæðisflokkinn] munar ekkert um
að velta sér á hina hliðina (17.5.07);
segir að ríkissjóð muni um hvern
þúsundkall en ekki fólkinu [fólkið]
í landinu (5.5.07); auðvitað koma
alltaf upp atriði sem mönnum
[menn] greinir á um (23.10.05);
Líklegast er það sú framtíð sem
ráðherrunum [þ.e. ráðherrana]
hryllir við þegar þeir leggja sig í
líma við að tala niðrandi um kosn-
ingarnar um deiliskipulagið fyrir
Straum (4.4.07) og var ljóst að
keppendum [þ.e. keppendur]
skorti ekki baráttuandann
(15.5.07). Eins og sjá má gætir
þeirrar tilhneigingar að nota þágu-
fall í stað þolfalls, enda eru þgf.-
sagnir miklu fleiri en þf.-sagnir.
Þetta fyrirbrigði hefur verið nefnt
þágufallssýki eins og kunnugt er.
Nokkuð annars eðlis eru dæmi
þar sem ópersónulegar sagnir eru
notaðar sem persónulegar, t.d.:
Reykurinn [þ.e. Reykinn] lagði yf-
ir miðborgina (18.4.07); Verkefni
af þessari stærðargráðu reka [þ.e.
rekur] ekki oft á fjörur fornleifa-
fræðinga (19.4.07) og Hæstiréttur
kvað upp þann dóm í vikunni, að
Haraldur Johannessen, ríkislög-
reglustjóri, [þ.e. Haraldi Johann-
essen, ríkislögreglustjóra] bæri
að víkja sæti við rannsókn málsins
(27.1.07).
Á liðnum öldum hefur Íslend-
ingum gengið bærilega að halda
persónulegum og ópersónulegum
sögnum aðskildum, án sérstakrar
málfræðikennslu. Ætla má að það
sé merkingin sem sker úr. Í dæm-
inu Maðurinn bar pokann er mað-
urinn jafnframt gerandi. Svo er
hins vegar ekki í dæmunum Mann-
inn bar þar að og Manninum bar
að segja satt. Þetta drekka flestir í
sig með móðurmjólkinni.
Úr handraðanum
Nafnorðið blogg (ef.et. bloggs,
flt. blogg) er tökuorð úr ensku blog
‘dagbókarfærsla á netinu’. Enska
orðið mun tæpast vera eldra en frá
því um 1990 og er það stytting úr
weblog, þ.e. < web ‘vefur’ og log
‘tæki til að mæla hraða skips;
skipsdagbók’. Af bloggi er dregin
sögnin blogga (-aði, -að), ýmis af-
leidd orð, t.d. bloggari (-a, -ar,
kk.), og samsetningar, t.d. Mogga-
blogg. Íslenska bloggið mun
naumast vera eldra en þriggja eða
fjögurra ára.
Blogg er svo nýtt af nálinni að
ekki er neitt um það að finna í ný-
legum þýskum, dönskum og ensk-
um orðabókum sem umsjón-
armaður hefur kannað en það er
býsna fyrirferðarmikið í nútíma
þjóðfélagi, snar þáttur í lífi fjöl-
margra. Vel má vera að bloggið
ógni bókinni. Orð Matthíasar Jo-
hannessens þykja umsjónarmanni
hvort tveggja í senn spakleg og
uggvænleg: En nú eru bókahill-
urnar að mestu horfnar í tölvu-
hreiðrum bloggaranna (Mbl.
21.4.07).
Á liðnum öldum
hefur Íslend-
ingum gengið
bærilega að
halda persónu-
legum og óper-
sónulegum
sögnum að-
skildum, án
sérstakrar mál-
fræðikennslu.
jonf@rhi.hi.is
ÍSLENSKT MÁL
Jón G. Friðjónsson
105. þáttur.
ÉG tel að Ísland hafi eignast nýj-
an undirstöðuatvinnuveg. Hér á ég
við fjármálageirann.
Hlutdeild fjármála-
fyrirtækja til lands-
framleiðslu, þ.e. verð-
mætasköpunarinnar,
árið 2006 nam um
9,3% sem er talsvert
meira en hlutdeild
sjávarútvegsins sem
var um 5,9% sama ár.
Þetta er hæsta hlutfall
sem þekkist á Norð-
urlöndunum og er
hlutdeild íslenska fjár-
málageirans að nálg-
ast sum sterkustu fjár-
málaríki heims eins og
Bandaríkin og Bret-
land.
Í fyrsta skipti í Ís-
landssögunni vinna
líklega fleiri í fjár-
málageiranum en í
sjávarútvegi. Fjár-
málalífið stóð undir
einum þriðja hluta
þess hagvaxtar sem
hefur verið undanfarin
ár.
Fjölbreytilegra
atvinnulíf en áður
Umfang bankastarfseminnar hef-
ur gjörbreytt starfsmöguleikum Ís-
lendinga. Fjármálafyrirtæki hafa
fjölgað tækifærum fyrir ungt fólk en
tæplega 8.000 manns vinna nú hjá ís-
lenskum fjármálafyrirtækjum og sí-
fellt bætist við. Sérhvert samfélag er
í samkeppni við önnur samfélög um
hæfa einstaklinga og því er mik-
ilvægt að góðir kostir séu einnig í
boði hér heima fyrir menntað fólk.
Bankarnir bjóða upp á störf sem
fela í sér ótal tækifæri og þessi störf
eru ekki lengur einskorðuð við Ís-
land heldur er starfvettvangurinn
heimurinn allur. Hin öfluga útrás er
meira og minna leidd af fólki sem
hefur metnað og ber skynbragð á
tækifæri.
Bankarnir hafa breytt íslensku at-
vinnulífi mikið hvað varðar fjöl-
breytni starfa, en í þessu sambandi
verður einnig að hafa í huga störfin í
þekkingariðnaði og hátækni.
Á íslenskum vinnumarkaði starfa
um 160.000 manns en hjá íslenskum
fyrirtækjum erlendis starfa nú um
200.000 manns, langflestir útlend-
ingar. Þetta er ótrúleg breyting á til-
tölulega fáum árum.
Stjórnarskrá at-
vinnulífsins
Stjórnvöld eiga að
hlúa vel að viðskiptalíf-
inu þannig að það fái að
vaxa og blómstra. Það
gerum við með því að
búa þeim vinveitt um-
hverfi og góð vaxt-
arskilyrði.
Sömuleiðis er skyn-
samlegt að efla eftirlits-
stofnanir, s.s. embætti
saksóknara efnahags-
brota, fjármálaeftirlitið
og samkeppniseftirlitið.
Öflugt eftirlit með við-
skiptum er lykillinn að
trausti og trúverð-
ugleika. Traust og trú-
verðugleiki er þunga-
miðja viðskiptalífsins.
Ég hef hrifist mjög af
afstöðu Hæstaréttar
Bandaríkjanna sem
hefur kallað samkeppn-
islög stjórnarskrá at-
vinnulífsins. Það finnst
mér rétt nálgun og það er engin
ástæða fyrir atvinnulífið að óttast
samkeppnisyfirvöld eða öflugt eft-
irlit. Hagsmunir neytenda af öflugu
eftirliti eru að sama skapi augljósir.
Öflug samkeppni er kjarabarátta
nútímans.
Innrás óskast
Staðreyndin er sú að það eru
mörg tækifæri og spennandi mögu-
leikar í íslensku viðskiptalífi um
þessar mundir. Framsókn og útrás
íslenskra banka er farin að vekja
gríðarlega athygli og umfram það
sem við Íslendingar hér heima ger-
um okkur oft grein fyrir.
En þótt útrásin gangi vel þá lætur
innrásin standa á sér. Það er hlut-
verk okkar allra að skapa þær að-
stæður að erlend fyrirtæki sjái kosti
í því að starfa á Íslandi svo að tæki-
færunum fjölgi enn frekar og verð-
lag lækki.
Nýr undirstöðuat-
vinnuvegur Íslands
Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar
um íslenska fjármálageirann
Ágúst Ólafur Ágústsson
» Í fyrstaskipti í Ís-
landssögunni
vinna líklega
fleiri í fjár-
málageiranum
en í sjávar-
útvegi.
Höfundur er varaformaður Samfylk-
ingarinnar og formaður viðskipta-
nefndar Alþingis.
UMFJÖLLUN í
fjölmiðlum síðustu
daga um ofangreind
félög hafa að nokkru
byggst á þekking-
arskorti á félögunum, og tilurð
Ehf. Samvinnutrygginga g.t., upp-
runa þess og uppbyggingu, skipu-
lagi og rekstri. Þá hefur því ítrek-
að verið haldið fram að Samband
ísl. samvinnufélaga hafi farið í
þrot og að því látið liggja að það
sé ekki til í dag.
Því vill undirritaður gera nokkr-
ar athugasemdir við það sem sagt
hefur verið og skrifað og gera til-
raun til að koma því rétta á fram-
færi.
Samvinnutryggingar g.t. voru
stofnaðar 1. september 1946 af
Sambandi ísl. samvinnufélaga og
kaupfélögum til þess að bæta
tryggingastöðu almennings og fyr-
irtækja. Stofnfé Samvinnutrygg-
inga g.t. var 700.000
kr. og var það allt
lagt fram af Sam-
bandinu. Enginn ann-
ar hefur lagt félaginu
til fé.
Ábyrgð á stjórnun
og rekstri Ehf. Sam-
vinnutrygginga g.t.
var þar til fyrir u.þ.b.
þremur árum hjá
Sambandinu og kaup-
félögunum. Fulltrúar
kaupfélaganna á aðal-
fundi Sambandsins
höfðu það hlutverk að kjósa full-
trúaráð Ehf. Samvinnutrygginga
g.t. Fyrir u.þ.b. þremur árum varð
sú breyting á að fulltrúaráð Ehf.
Samvinnutrygginga breytti þessu
fyrirkomulagi án samráðs við
Sambandið eða aðalfund þess. Síð-
an þá hefur fulltrúaráðið verið án
félagslegs baklands. Ekki hefur
verið sátt meðal samvinnumanna
um þessa skipan.
Í upphafi voru Samvinnutrygg-
ingar g.t. settar upp sem gagn-
kvæmt tryggingafélag. Þeir sem
höfðu viðskipti við félagið gátu
vænst þess að eignast skilyrt eign-
arréttindi í félaginu ef til slita
þess kæmi. Alveg var það skýrt í
samþykktum félagsins að þessi
eignarréttindi væru skilyrt við slit
félagsins. Ekki er annað vitað en
að tryggingatakar hafi greitt svip-
að fyrir sínar tryggingar hjá Sam-
vinnutryggingum g.t. og hjá öðr-
um tryggingafélögum enda lengst
af opinber verðlagning á trygg-
ingum. Sú eign sem nú er skilað
til fyrrum tryggingataka er því
„bónus“ sem ekkert annað trygg-
ingafélag hefur greitt trygg-
ingatökum sínum og á sér í raun
enga hliðstæðu í íslensku við-
skiptalífi.
Margítrekaðar fullyrðingar um
gjaldþrot Sambands ísl. samvinnu-
félaga eiga sér enga stoð í raun-
veruleikanum. Félagið hætti
rekstri, seldi allar eignir og samdi
um og greiddi allar sínar skuldir.
Frá því uppgjöri hefur félagið
fyrst og fremst verið félagslegur
vettvangur þar sem sam-
vinnumenn, fulltrúar kaupfélagana
um land allt koma saman og ræða
sín sameiginlegu mál.
Á aðalfundi Sambandsins í des-
ember 2006 var samþykkt að
nefnd sem kosin var á aðalfund-
inum ræddi við stjórn Ehf. Sam-
vinnutrygginga g.t. um framtíð-
arskipulag og rekstrarform Ehf.
Samvinnutrygginga g.t. Þá lá fyrir
að Ehf. Samvinnutryggingar g.t.
voru ekki lengur í trygginga-
starfsemi og því talið eðlilegt að
hin skilyrtu eignarréttindi yrðu
gerð virk og þeim skilað til þeirra
sem þau áttu, eins og til stóð í
upphafi.
Niðurstaða þeirra viðræðna sem
áttu sér stað milli fulltrúa Sam-
bandsins og kaupfélaganna ann-
arsvegar og stjórnar Ehf. Sam-
vinnutrygginga var síðan sú að
Ehf. Samvinnutryggingum skyldi
breytt í hlutafélag en af tækni-
legum ástæðum þurfti að slíta fé-
laginu og stofna nýtt fjárfesting-
arfélag, Gift fjárfestingarfélag
ehf., til þess að hægt væri að gera
hin skilyrtu eignarréttindi virk.
Eftir stendur að leiðrétta þann
gjörning fulltrúaráðsins, að það
skipi sig sjálft. Krafa samvinnu-
manna er að kosning í fulltrúaráð
Samvinnusjóðsins verði færð aftur
til fulltrúa kaupfélaganna á aðal-
fundi Sambandsins, enda eru það
þeir aðilar sem sköpuðu Sam-
vinnutryggingar g.t. og tryggðu
núverandi tilvist þeirra, en auk
þess að vera stofnendur félagsins
þá voru Sambandið og kaupfélögin
og fyrirtæki þeirra ætíð meðal
stærstu tryggingataka hjá félag-
inu.
Meginatriðið er þó að þeir sem
áttu skilyrt réttindi fá sitt eins og
lög og samþykktir segja til um. Þá
má ekki gleyma því að með Sam-
vinnusjóðnum verður til einn
stærsti styrktar- og menning-
arsjóður á Íslandi sem vonandi á
eftir að styðja við mörg góð og
þörf verk er til almannaheila
horfa.
Þessi pistill skýrir vonandi
nokkuð upphaf og tilvist Ehf.
Samvinnutrygginga g.t. og Sam-
bands ísl. samvinnufélaga svf. og
þær ástæður sem lágu að baki
breytingum á Ehf. Samvinnu-
trygginga g.t. Breytingum sem
margir hafa reynt að gera tor-
tryggilegar síðustu daga, af van-
þekkingu og að ástæðulausu.
Ehf. Samvinnutryggingar g.t.
Guðsteinn Ein-
arsson gerir at-
hugsemdir vegna
umfjöllunar fjöl-
miðla um Samband
ísl. samvinnufélaga
svf. og Ehf. Sam-
vinnutrygginga g.t.
» Sú eign sem nú erskilað til fyrrum
tryggingataka er því
„bónus“ sem ekkert
annað tryggingafélag
hefur greitt trygg-
ingatökum sínum…
Guðsteinn Einarsson
Höfundur er kaupfélagsstjóri KB og
stjórnarformaður Sambandsins.