Morgunblaðið - 04.01.2008, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. JANÚAR 2008 21
UMRÆÐAN
ÓSJALDAN verður okkur starfs-
mönnum á ,,gólfinu“ í heilbrigð-
isgeiranum orðfall yfir tilskipunum
að ofan. Slíkt gerðist hjá undirrit-
uðum í tvígang í desember á ný-
liðnu ári og er það til-
urð þessarar greinar.
11. desember 2007
barst undirrituðum
dreifibréf landlæknis,
sem sent var á fram-
kvæmdastjóra og yf-
irlækna heilsugæslu-
stöðva um landið, þar
sem vitnað er í ný lög
um landlækni númer
41 frá 2007. Þar er
rætt um slysaskrá Ís-
lands sem miðlægan
gagnabanka, hvar leit-
ast verður við að sam-
ræma skráningu slysa, en að áliti
þeirra sem semja þessi lög þá séu
þau forsenda þess að draga megi úr
slysum í framtíðinni eða koma í veg
fyrir þau eins og segir í umræddu
bréfi landlæknis.
Undirritaður er sammála því að
forsenda framfara í slysavörnum sé
m.a. sú að slys séu skráð á þann
hátt að síðar meir séu upplýsingar
um þau aðgengilegar.
Ár hvert eru tæplega 1.000 slysa-
deildarkomur skráðar á Sjúkrahús-
inu á Ísafirði en einnig er talsvert
um að einstaklingar sem hafa slas-
ast við leik eða störf
leiti beint á Heilsu-
gæsluna þannig að
gera má ráð fyrir að
slys sem þá ætti að
skrá samkvæmt til-
mælum landlæknis
gætu verið um 1.200 á
ári á Sjúkrahúsinu og
Heilsugæslustöðinni á
Ísafirði. Til glöggv-
unar er rétt að geta
þess að öll slys eru
skráð undir nafni við-
komandi einstaklings
en ekki í svo kallaðan
miðlægan gagnagrunn þannig að
hin nýja slysaskráning er viðbót við
umönnun hvers slasaðs ein-
staklings. Gera má ráð fyrir að
skráning í þetta nýja kerfi taki
a.m.k. 8 mínútur fyrir hvert slys
(sumir segja 15 mín.) og því er um
að ræða aukningu á vinnu, sem
nemur 9.600 mínútum á árs grund-
velli eða 160 vinnustundir. Það þýð-
ir að þessi nýja tilskipun eykur
vinnuframlag Heilsugæslu og
Sjúkrahúss á Ísafirði um 1 mann í
mánuð á ári.
Undirrituðum er það stórlega til
efs að fulltrúar löggjafarsamkund-
unnar er samþykkja lög sem þessi
geri sér yfir höfuð grein fyrir hvað
ýmsar samþykktir þeirra hafi í för
með sér. Í nýjum fjárlögum er ekki
að sjá merki þess að tekið hafi ver-
ið tillit þess kostnaðarauka, sem lög
þessi hafa í för með sér.
Hitt atriðið sem er tilefni þessara
skrifa er svo ný reglugerð heil-
brigðis- og tryggingamálaráðuneyt-
isins sem tók gildi 1. janúar 2008.
Megin inntak þessarar reglugerðar
er það að komur einstaklinga að 18
ára aldri til heilsugæslu, slysadeilda
og göngudeilda sjúkrahúsa eru
þeim án kostnaðar.
Til að mæta tekjuskerðingu eru
gjöld einstaklinga eldri en 18 ára og
ellilífeyrisþega hins vegar hækkuð.
Fullyrða má að þessi breyting á
hlutdeild sjúkratryggðra í kostnað
vegna heilbrigðisþjónustu mun
stórauka álag á starfsfólk heilsu-
gæslustöðva og án efa seinka því að
veikir einstaklingar fái tíma á
heilsugæslustöðvum. Undanfarin ár
hefur verið hávær umræða um
hversu erfitt sé að fá tíma á heilsu-
gæslustöðvum a.m.k. á suðvest-
urhorninu og má vænta þess að hin
nýja reglugerð geri ástandið verra
fremur en að bæta það. Tíminn á
eftir að leiða í ljós hvort reglugerð
þessi komi til með að skerða sér-
tekjur heilsugæslustöðva eða heil-
brigðisstofnana, en allar líkur eru á
að svo verði. Nær hefði verið að
lækka upphæð þá sem veitir ein-
staklingum rétt til svo kallaðs af-
sláttarkorts heldur en að fara út í
endurgjaldslausa þjónustu. Oft má
ætla að hægri höndin viti ekki hvað
sú vinstri gjörir.
Blómstrandi bákn
Þorsteinn Jóhannesson fjallar
um tilskipanir að ofan » Slysaskráning í mið-lægan gagnagrunn
og ný reglugerð heil-
brigðis- og trygginga-
málaráðuneytisins.
Þorsteinn Jóhannesson
Höfundur er skurðlæknir og starfar
sem lækningaforstjóri á Ísafirði.
ÁRANGUR Kyoto-samkomu-
lagsins er sorglega lítill, ef nokk-
ur. Stjórnmálamenn hafa litlum
sem engum árangri náð eftir
þrotlausar ráðstefnur vítt og
breitt um heiminn. Það verður að
leita nýrra leiða. Í
flestum aðild-
arlöndum Kyoto mun
losun gróðurhúsa-
lofttegunda á lokaári
samningsins 2012
verða meiri en á við-
miðunarári hans,
1990. Þetta á t.d. við
um Evrópusam-
bandið, ESB, þrátt
fyrir fögur fyrirheit.
Þriðji heimurinn var
undanskilinn í Kyoto,
og sú ákvörðun fól í
sér hvata til fjárfest-
inga, þar sem mengunarvarnir
eru minnstar, enda er nú stutt í,
að fjölmennasta ríki heims, Kína,
verði mesti mengunarvaldur and-
rúmsloftsins, og Indónesía og
Brasilía verði í 3. og 4. sæti.
Viðhorf hérlendis
Þrátt fyrir það, að í ESB sé
koltvíildislosun álvera ekki talin
með, hefur umhverfisráðuneytið
hérlendis slengt losunarkvóta
koltvíildisígilda á íslenzkan áliðn-
að að eigin geðþótta. Þessi gjörn-
ingur mun aðeins leiða til auk-
innar mengunar á heimsvísu,
vegna þess að íslenzk álfram-
leiðsla hefur í för með sér
minnsta mengun. Engin starfsemi
hérlendis hefur náð viðlíka ár-
angri í mengunarvörnum og ál-
iðnaðurinn. Þrátt fyrir þreföldun
álframleiðslu á Íslandi á tíma-
bilinu 1990-2005, minnkaði losun
gróðurhúsalofttegunda frá áliðn-
aðinum um 22%. Skýringanna er
að leita í tækniþróun ISAL í
Straumsvík, sem var eina álverið
hérlendis 1990, en losun sterkra
gróðurhúsalofttegunda, svo
nefndra flúrkolefnissambanda, er
95% lægri hjá ISAL en að jafnaði
við álframleiðslu samkvæmt upp-
lýsingum alþjóðlegu áliðn-
aðarsamtakanna (IAI). Ef önnur
álver á Íslandi ná viðlíka árangri
á árinu 2008 varðandi losun gróð-
urhúsalofttegunda, sparar það
andrúmsloftinu 30 milljónir tonna
koltvíildis, eða um sexfalda heild-
arlosun Íslands m.v. meðaltal ál-
vera erlendis. Ljóst er, að hér er
þörf á bættum vinnubrögðum yf-
irvalda.
Raflínur í jörðu
Sumir stjórnmálamenn hér-
lendir virðast ekki einvörðungu
hafa horn í síðu áliðnaðarins,
heldur einnig í síðu orkuiðnaðar-
ins. Nýjasta uppátækið er bar-
áttan við loftlín-
urnar. Þá er ekki
fremur en endranær
spurt um umhverfis-
legar afleiðingar val-
kosta. Það mundi
losna mikið magn
koltvíildis við bruna
þess eldsneytis, sem
þarf til að grafa
nauðsynlega skurði,
krækja fyrir mýrar,
sprengja klappir og
flytja sand og annað
í skurðina, leggja
strengina og moka
ofan í. Ekkert smáræði af gróð-
urhúsalofttegundum mundi losna
úr læðingi við jarðvegsrof og eft-
ir stæði ör í landinu. Jarð-
strengir eru einangraðir með
plastefnum, unnum úr olíu. Mun
meira hráefni og orka, og sumt
óendurnýjanlegt, fer til jarð-
strengjagerðar en loftlínugerðar.
Sem betur fer endurspeglast
þessi munur í verðmun jarð-
strengja og loftlína. Lausnin
felst hér í spennuhækkun flutn-
ings- og dreifimannvirkja, sem
eykur flutningsgetu og stuðlar
þar með að fækkun þeirra. Hér
er bezta umhverfisverndin fólgin
í að láta arðsemina ráða, að
teknu tilliti til afhendingarör-
yggis orku. Önnur sjónarmið
hafa hæglega sóun í för með sér.
Balí
Þrettánda loftslagsþing 190
aðildarríkja Rammasamnings
Sameinuðu þjóðanna um lofts-
lagsbreytingar hófst á Balí í
Indónesíu í desember 2007, en
ferlinu á að ljúka með bindandi
samkomulagi um samdrátt í los-
un gróðurhúsalofttegunda árið
2009. Þar kom m.a. fram, að
„þróuðu“ ríkin þyrftu að hafa
dregið úr losun um 40% árið
2020 miðað við losun sína árið
1990, ef takast á að stöðva
meinta hlýnun jarðar af manna
völdum. Að þessu sinni tókst að
ná „öllum“ með í væntanlegan
rammasamning, en það verður
hins vegar þrautin þyngri að
deila byrðunum á milli ríkra of
fátækra. Mikilvæg var samþykkt
um að reikna nú með áhrifum af
völdum skógareyðingar og land-
eyðingar, en talið er, að 20%
gróðurhúsalofttegunda verði til
af þessum sökum á heimsvísu.
Stjórnmálamenn, hallir undir
miðstýringu, telja bezta ráðið í
baráttunni við hlýnun jarðar
vera að draga úr umsvifum
mannsins og neyzlu. Þetta er
slæmt veganesti. Nú á viðfangs-
efni stjórnmálamanna hins vegar
að vera að semja reglur um los-
unartakmarkanir, sem fela í sér
hvata fyrir athafnalífið til að
standa sig sem bezt í meng-
unarvörnum. Þessir hvatar þurfa
einnig að ná til samgöngu-
tækjanna, en losun þeirra á landi
innan ESB jókst um þriðjung
tímabilið 1990-2007 og nemur nú
27% losunar ESB. Á Íslandi er
innleiðing rafmagnsbíla nauðsyn-
leg af hollustuástæðum í þéttbýli
og til að draga úr gjaldeyris-
notkun við eldsneytiskaup auk
baráttunnar við hlýnun jarðar.
Aðferðafræðin
Til að ná árangri í baráttunni
við hlýnun jarðar verða stjórn-
völd hvarvetna að taka höndum
saman við atvinnulífið með
reglum, sem hvetja til innleið-
ingar framleiðsluaðferða, sem
leiða til lágmarks mengunar.
Miða skal við bezta þekkta ár-
angur á hverju sviði, og kröf-
urnar smám saman auknar þar
til fræðilegri beztun er náð. Þar
til fyrirtæki ná þessu marki,
þurfa þau að kaupa sér koltvíil-
diskvóta, t.d. af skógarbændum.
Að skerða samkeppnihæfni allra,
án tillits til árangurs þeirra, með
spennitreyju losunarkvóta, eins
og umhverfisráðherra hefur nú
skellt á íslenzkan áliðnað, er að
hjakka í gömlu fari öfugsnúinnar
umhverfisverndar.
Öfugsnúin
umhverfisvernd
Bjarni Jónsson skrifar um
mengun andrúmslofts » Oft leiða aðgerðirhins opinbera í
nafni umhverfisverndar
til þveröfugrar nið-
urstöðu. Stjórnmála-
menn verða að vinna
með athafnalífinu, en
ekki á móti.
Bjarni Jónsson
Höfundur er rafmagnsverkfræðingur
og starfar í áliðnaði.
NÚ hafa verið boðaðar umbætur í
skólamálum og virðist tilefni nokkurt.
Vönduð umbótastefna ætti að auð-
velda gæða- og þróunarstörf í skólum
og má ætla að það eitt
að skilja á milli mann-
legra gilda annars veg-
ar og tæknilegra
möguleika hins vegar
geti auðveldað ákvarð-
anir og aðgerðir til um-
bóta í uppeldis- og
skólamálum.
Sígildan vísdóm og
speki um eðli og þarfir
okkar manna sækjum
við allt til elstu sagna
og verður helst séð að
svo lengi sem sagnir
herma hafi manneðlið
verið samt við sig. Má
því ætla að miklu skipti
um farsæld okkar og
hamingju að gæta þess
að iðja okkar og at-
hafnir taki ávallt sem
best mið af mannlegu
eðli og þörfum. Er
þetta einkum mik-
ilvægt á uppvaxtar- og
þroskaárunum, þar
sem ásköpuð mannleg
fyrirheit þróast og
mótast til atgervis og
athafna allt eftir þeirri umhyggju og
atlæti er við njótum.
Farvegir mannlegs eðlis taka á sig
ólíkar myndir; stílbrigði athafna mót-
ast og erfast í hefðbundin menning-
arkerfi á ólíkum tímum og stöðum –
tölum við þá gjarnan um menning-
arskeið og menningarsvæði. Síðan
kemur til það eðli framþróunar og
tækni, sem á hverjum tíma gefur okk-
ur betri möguleika en áður á sam-
skiptum milli menningarsvæða og á
rannsóknum fyrri skeiða. Við eigum
því ávallt betri möguleika en nokkru
sinni fyrr á því að fegra og göfga
mannlíf allt, en festum ekki alltaf sjón-
ar á innstu verðmætum.
Meðal helstu einkenna hamlandi
skammsýni eru á hverjum tíma átök
og flokkadrættir hagsmunahópa og
síngirni einstaklinga. Verald-
arhyggjan og eignarrétturinn blinda
þá sýn – yfirráð og völd eru eftirsótt-
ust lífsmarkmið og uppeldi og skóla-
starf miðar að því að í framtíðinni
megi auka þjóðarframleiðsluna, efla
samkeppnishæfni atvinnuveganna og
vinna nýja markaði.
Má þá jafnvel segja að þar víki
manngildið fyrir auðgildi og markaðs-
hyggju.
Hvað umbætur varðar, þá tel ég að
greina þurfi á milli mannlegra þátta
og tæknilegra atriða. Skólaþróun get-
ur annars vegar haft að leiðarljósi það,
sem best er vitað um eðli manna og
þarfir,– eða snúist um tæknileg mál-
efni, skipulagsmál og starfs-
mannahald. Hætt er við að tækni-
miðuð þróun verði of sjálfhverf og
svokölluð kennslufræði geti snúist um
það öðru fremur að kennarar nái
færni í framsetningu tiltekins náms-
efnis með aðstoð flókinnar tækni og
búnaðar. Slík þróunarvinna leiðir
gjarnan til firringar og jafnvel óör-
yggis, sem þá leiðir af sér ný og krefj-
andi viðfangsefni er snúa að líðan,
samskiptum og samstarfi á vinnustað.
Að sjálfsögðu er nauðsynlegt að
verklag og skipan mála séu í sífelldri
endurskoðun en slík endurskoðun og
þróunarvinna má aldrei verða að sjálf-
stæðu viðfangsefni skólastarfs á
kostnað fræðslu, uppeldis og mann-
ræktar. Þvert á móti á öll tækniþróun
og breytingar á skipulagi og starfs-
háttum að hafa það eitt að leiðarljósi
að skólarnir geti æ betur hagnýtt sér
sálfræðilega og uppeldisfræðilega
þekkingu til árangursríkari mann-
ræktar í sem bestu samræmi við
mannlegt eðli og þarfir.
Enn betri skóla getum við þá aðeins
eignast að við töpum aldrei sjónum á
mannlegum gildum og verðmætum.
Skólar og uppeldisstofnanir þurfa
að leggja sérstaka alúð við mannrækt
og sammannleg gildi, leggja meg-
ináherslu á fræðslu um líffræðilegar
forsendur og sérkenni sem og sál-
fræðilegar og félagslegar hliðar
mannlegs lífs. Umgjörðin eða aðstæð-
urnar í tíma og rúmi ákvarða afmörk-
un viðfangsefna hverju
sinni, handbragð og
framvindu og síðan sést
árangurinn í persónu-
legri útfærslu hvers og
eins nemanda svo sem
atgervi og metnaður
gefa hverjum tilefni til.
Einnig má sjá þetta í því
ljósi að hlutverk skólans
sé á hverjum tíma að
undirbúa framtíð á
grunni þeirra sanninda
sem reynslan hefur gefið
varanlegt gildi.
En hvert er hlutverk
grunnskólans? Hvernig
hefur það þróast frá því
skólahald var lögfest
1907?
Þær þjóðir Norður-
Evrópu sem gefa helst
fyrirmyndir að skyldu-
námi á Íslandi taka upp
skólahald í kjölfar iðn-
byltingar; feðurnir unnu
í námum og mæðurnar í
verksmiðjum og börnum
þá búið athvarf í skólum
allt frá fimm ára aldri og
þar til þau gátu orðið að liði í atvinnu-
lífinu. Annað meginhlutverk skólans
varð síðan að eyða ólæsi og ef litið er
vestur um haf til Bandaríkja Norður-
Ameríku, þá er þriðja hlutverkið þar
áberandi, en það er að sameina ólík
þjóðarbrot, menningarhópa og trú-
félög í eina þjóð.
Þetta verkfæri, evrópska ameríska
skólann, flytjum við inn til Íslands og
setjum allt í gang jafnvel þótt mæður
væru heima, læsi væri landlægt og ein
væri þjóðin, tungan og trúin.
Skóli er samfélagslegt áhald eða
verkfæri. Skólinn, sem við flytjum inn
frá öðrum þjóðum, er verkfæri hann-
að til þess að útbreiða lestrarkunn-
áttu, sameina þjóðarbrot og gæta
barna. Sú samfélagsmynd, sem skóp
verkfærið, var víðsfjarri íslenskum
veruleika og því vandséð að þess væri
hér þörf.
Við stofnum til skóla að erlendri
fyrirmynd með verkfæri til þess ætl-
uðu að vinna verk eða leysa vanda
sem ekki var til á Íslandi.
Umbætur
í skólamálum
Sturla Kristjánsson
skrifar um skólasýn
Sturla Kristjánsson
»Enn betriskóla getum
við þá aðeins
eignast að við
töpum aldrei
sjónum á mann-
legum gildum
og verðmætum.
Höfundur er sálar- og uppeldis-
fræðingur og Davis ráðgjafi. Sjá
www.les.is.