Morgunblaðið - 27.03.2008, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. MARS 2008 17
MENNING
FÓSTURJÖRÐIN hefur verið
Sveinbirni Sveinbjörnssyni afar
hugleikin, a.m.k. sé tekið mið af
þeim fjölda titla á verkum hans sem
bera með sér íslensk fyrirbæri eða
einfaldlega ættjarðarást. Í fyrra var
160 ára fæðingarafmæli tónskálds-
ins fagnað, en Sveinbjörn mætti með
vissum fyrirvara kallast fyrsta tón-
skáld Íslendinga. Nýjar hljóðritanir
á verkum hans hafa loks nýlega ver-
ið gefnar út á plötum, og var því
kjörið tækifæri að tileinka skáldinu
fyrstu tónleika nýrrar tónleikaraðar,
Klassíkur á Kjarvalsstöðum.
Efnisskrá tónleikanna var afar
fjölbreytt því á boðstólum voru
sönglög, píanó- og kammerverk og
kórlög. Tónleikarnir hófust á góðum
flutningi á því stutta en stórbrotna
píanóverki „Idyll“. Þessu fylgdu sex
hugvitssamlega smíðuð sönglög þar
sem sjarmerandi söngstíll sóprans-
ins ómaði vel yfir nokkuð krefjandi
píanóleik. Frásagnargleðin var mikil
og bætti það aðeins fyrir textaleysi í
tónleikaskrá. Áður en tónleikagest-
um var hleypt í hlé var svo boðið upp
á einn gullmola úr smiðju Svein-
björns, píanótríó í a-moll. Léttur og
klassískur stíll tónskáldsins skein í
gegn í hjartahlýjum flutningi, en
sérstaklega ánægjulegt var að hlýða
á samspil þremenninganna.
Að hléi loknu var fiðlusónata
Sveinbjörns í F-dúr flutt, en frum-
hljóðritun hennar kom út á geisla-
diski rétt fyrir jól. Hátíðarbragur
þessara opnunartónleika gat varla
verið meiri því undir lokin flutti
Hamrahlíðarkórinn fimm lög Svein-
björns, þ. á m. þjóðsöng Íslendinga.
Í lokin veittu skipuleggjendur Þor-
gerði Ingólfsdóttur viðurkenningu
fyrir ævistarf sitt í þágu tónlistar-
innar og söng óvenju músíkalskur
áheyrendahópurinn Lofsönginn í
röddum, hvorki meira né minna.
Klassík á Kjarvalsstöðum
TÓNLIST
Kjarvalsstaðir
Leikin var ýmis tónlist eftir Sveinbjörn
Sveinbjörnsson. Flytjendur: Nína Margrét
Grímsdóttir píanó, Signý Sæmundsdóttir
sópran, Þóra Fríða Sæmundsdóttir píanó,
Auður Hafsteinsdóttir fiðla, Sigurgeir
Agnarsson selló, Rut Ingólfsdóttir fiðla,
Richard Simm píanó, Hákon Bjarnason
píanó og Hamrahlíðarkórinn undir stjórn
Þorgerðar Ingólfsdóttur.
Miðvikudaginn 12. mars kl. 20.
Klassík á Kjarvalsstöðum:
Opnunartónleikarbbbnn
Alexandra Kjeld
BLÓÐRAUÐUR sjór og veð-
urbarðir sjómenn að berjast við há-
karla virðast lítið eiga skylt við
sjarmerandi tónsmíð eftir Elfridu
Andrée, sænskt tónskáld sem var
uppi á síðari hluta nítjándu aldar og
fyrri hluta þeirrar tuttugustu.
Alltént gat ég ekki séð þá teng-
ingu á tónleikum Trio Nordica sem
haldnir voru á Kjarvalsstöðum á
sunnudagskvöldið. Fyrir aftan tríó-
ið, sem skipað er Bryndísi Höllu
Gylfadóttur sellóleikara, Auði Haf-
steinsdóttur fiðluleikara og Monu
Kontra (áður Monu Sandström) pí-
anóleikara, gat að líta risavaxið mál-
verk eftir færeyska málarann Sámal
Joensen Mikines. Af tónlistinni að
dæma lifði hann og hrærðist í mun
hrjúfari veruleika en sænska tón-
skáldið. Verk hennar var hrífandi
rómantískt og laglínurnar gæddar
yndisþokka sem hljóðfæraleik-
ararnir þrír komu fullkomlega til
skila í vönduðum og einkar ánægju-
legum flutningi. Ekki mikið um blóð-
uga hákarla þar.
Tríóið fagnar fimmtán ára afmæli
um þessar mundir og auðheyrt var
að það hefur starfað lengi. Samspilið
var sérlega nákvæmt, jafnvægið í
styrkleika milli hjóðfæraleikaranna
fullkomið og túlkunin áreynslulaus,
en samt gædd rétta tilfinningahit-
anum.
En þótt sænska tónsmíðin hafi
verið skemmtileg, var það í næsta
atriðinu á dagskránni, aðalverki
þessara klukkustundarlöngu tón-
leika, þar sem ég féll í stafi. Ef ég
má leyfa mér að vera persónulegur
hafði ég engan sérstakan áhuga á að
heyra hinn þungmelta Brahms þetta
kvöld, en fljótlega eftir að flutning-
urinn á Píanótríóinu í C-dúr op. 87
hófst varð ég gersamlega heillaður.
Sannfæringarkrafturinn var gríð-
arlegur og dulúð tónlistarinnar,
náttúrustemningin og nostalgían
sem ógerningur er að skilgreina með
orðum, heltók mig og hélt mér
föngnum út allt verkið.
Sérstaklega áhrifamikill var hæg-
ur annar þátturinn, en þar köstuðu
hljóðfæraleikararnir einföldu stefi á
milli sín, sem tók á sig alls konar
myndir, og var það svo eðlilega út-
fært og látlaust, en samt svo óvið-
jafnanlega fagurt að ég mun aldrei
gleyma því. Fyrir mér var það list-
ræn opinberun.
Í raun hefði maður ekki þurft
neitt meira þetta kvöld. En samt var
eftirréttur í boði, þrjú smástykki eft-
ir Piazzolla sem runnu einkar ljúf-
lega niður, enda leikin af viðeigandi
ástríðu.
Notaleg stemning var á tónleik-
unum, burtséð frá því andrúmslofti
sem sjálf tónlistin skapaði. Mál-
verkin eftir Mikines (sem áttu mun
betur við Brahms en Andrée) höfðu
sitt að segja, en einnig sú staðreynd
að ekkert svið er í salnum. Áheyr-
endur sátu því nær tónlistarfólkinu
en á venjulegum tónleikum, og það
auðveldaði manni að sameinast tón-
listinni. Og hvílík tónlist!
Náttúrustemning
og nostalgía
Morgunblaðið/Ómar
Hrifning Óviðjafnanlega fagurt, segir Jónas Sen um leik Tríós Nordica.
TÓNLIST
Kjarvalsstaðir
E. Andrée: Píanótríó í g moll; Brahms:
Píanótríó í C dúr; Piazzolla: Oblivion,
Libertango og Escualo. Trio Nordica lék.
Sunnudagur 16. mars.
Kammertónleikarbbbbb
Jónas Sen
ÞAÐ kann að vera að langþráð
blíðskaparveður hafi dregið úr ann-
ars sæmilegri mætingu á seinustu
TKTK tónleikunum í Kópavog-
inum. Efnisskrá tónleikanna var að
þessu sinni helguð Mozart og
tveimur kammerverkum hans fyrir
ólíka hljóðfærahópa. Sennilega
verður aldrei ausið nægu lofi á
snilld tónlistar hans, en það verður
einfaldlega að segjast að hún er
búin nokkrum eiginleikum sem
gæða hana allt að því læknandi
áhrifum. Öfgarnar sem heyrast í
formi, styrkleika, tóntegundaskipt-
um og ýmsu öðru kristalla enn bet-
ur jafnvægið sem við flest ásæl-
umst og heyrum raunar stöðugt í
náðarsamlegum laglínum tón-
skáldsins.
Píanókvartettinn í g–moll KV
478 er þekktur gullmoli í dag.
Hraður upphafskaflinn var leikinn
af mikilli mýkt og komst samspilið
á gott flug í vel heppnuðum úr-
vinnsluhluta. Fínt samspil náðist
milli strengja þar sem selló og
víóla veittu laufléttum fiðluleik
öruggan stuðning. Píanóleikur var
þá ávallt tempraður og í góðu jafn-
vægi. Samspil næsta hljóðfærahóps
í strengjakvintettinum KV 516 var
ágætt, en af bar vandaður og fagur
leikur Pawels Panasiuk á sellóið
sem raunar hélst alla tónleikana.
Margir staðir hefðu mátt skína
meir í menúettnum og lokakafla,
en var slíkt erfitt að greina þar eð
eyrun eiga ríka tilhneigingu til að
ýkja, leiðrétta og draga fram það
besta úr öllum meðalgóðum flutn-
ingi, sérstaklega þegar Mozart á í
hlut. Í heild var samspilið einstillt
og hendingamótanir góðar. Sólskin
og hlýtt veður var afskaplega rök-
rétt framhald af þessum tónleikum.
Magnaður Mozart
TÓNLIST
Salurinn
Píanókvartett í g-moll KV 478 og
strengjakvintettett í g-moll KV 516 eftir
Wolfgang Amadeus Mozart. Flytjendur:
Bryndís Pálsdóttir fiðla, Sigurlaug Eð-
valdsdóttir fiðla, Ásdís Hildur Runólfs-
dóttir víóla, Svava Berharðsdóttir víóla,
Pawel Panasiuk selló og Agnieszka Mal-
gorzata Panasiuk píanó. Laugardaginn 8.
mars 2008 kl. 13.
Kammertónleikar TKTKbbbnn
Alexandra Kjeld
Á FIMMTU háskólatónleikum ársins var frumflutt nýtt
verk eftir Hauk Tómasson, eitt afkastamesta tónskáld
Íslendinga um þessar mundir. Óhefðbundin hljóð-
færaskipan í verkinu samanstóð af sópran, harmónikku
og slagverkstríói, en það er samsetning sem undirrituð
hefur ekki kynnst áður. Lögin sex sem mynda „Niður –
þytur – brak“ voru samin á árunum 2000 – 2006 við valin
ljóð sem finna má í ljóðabókinni Myrkar fígúrur eftir
Sjón. Ljóðin eru í formi prósa og eru rík af sterkum orð-
um sem vísa ýmist til hljóða, gjörða eða ljóslifandi
mynda. Ljóðin hafa það jafnframt sameiginlegt að fanga
augnablik og tilfinningar á nokkuð áhrifaríkan hátt.
Slagverk og harmónikka, undir tónbilagleiðum sópr-
ansöng, sköpuðu magnþrungna kvikmyndastemmningu
strax í fyrsta lagi, „Birtingu“ . Eins og hljóðfæra-
samsetning gefur að skilja lék slagverkið veigamikið
hlutverk í öllum lögum verksins og var eiginlega í for-
grunni ásamt sópranröddu. Auk þess var það í ystu æsar,
ýmist með æstum áslætti eða draugalegum núningi.
Björt rödd Herdísar hljómaði fallega og hafði hún auð-
heyranlega gott vald á breiðu tónsviði. Eins áreynslu-
laust og háu nóturnar komu út var ekki síður gaman að
heyra lága tónsviðið, t.d. í „harlekín“. Upp mögnuðust
hinar bestu rythmaveislur með frábærum sólóum hvers
og eins slagverksleikara. Það er ánægjulegt hvað form
og uppbygging verka hafa verið vel heppnuð atriði hing-
að til hjá Hauki Tómassyni og var hér engin undantekn-
ing á því. Í „Uppstigningu á fjöllum“ var hann snúinn í
norðan stinningskalda með andardrætti harmónikk-
unnar, braki og brestum í slagverki og dulúðlegum sam-
leik marimbu og víbrafóns. Þetta frábæra verk ætti að
falla vel í kramið hjá flestum, tónelskum sem taktelskum.
Stórgóð slagverksveisla
TÓNLIST
Hátíðarsalur HÍ
Caput frumflutti Niður – þytur – brak eftir Hauk Tómasson, sex
lög samin við ljóð úr Myrkum fígúrum eftir Sjón. Flytjendur: Her-
dís Anna Jónasdóttir sópran, Eggert Pálsson slagverk,
Pétur Grétarsson slagverk, Frank Aarnink slagverk,
Tatu Kantomaa harmónikka. Stjórnandi: Guðni Franzson.
Miðvikudaginn 12. mars kl. 12:30.
Háskólatónleikarbbbbn
Alexandra Kjeld
Tónskáldið Haukur Tómasson er afkastamikill.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Við Sigurður Guðmundssonmyndlistarmaður ræddumsaman á dögunum í tilefni af
opnun sýningar með nýjum ljós-
mynda- og myndbandsverkum. Sig-
urður sagðist reyna að vinna gegn
hugmyndum en notaðist þess í stað
við myndsýnir og ætti fólk að upp-
lifa list en vera ekki alltaf að greina
hana og leita að einni merkingu.
Merkingin þrengdi að upplifuninni.
  
Annað sem hann talaði um erþað þegar listamenn skynja að
fólk er sérstaklega hrifið af
ákveðnum verkum – eins og raunin
var með ljósmyndaverkin sem hann
hætti að gera fyrir aldarfjóðungi
(og mun hafa sagt að hann ætlaði
ekki að vinna aftur með ljós-
myndir).
„Þegar listamenn fá meðbyr með
ákveðnum verkum þá fara þeir að
stæla sjálfa sig. Ef ég geri það tek
ég fljótt eftir því og verð hnugginn.
Ég tek minna eftir því hjá öðrum
því ég vil alltaf sjá meira og meira
af því sem ég elska í verkum þeirra.
Ég get þó ekki hugsað mér að
standa í því sjálfur, að vera verka-
maður verka minna, útungunarvél
af eigin endurspeglun af endur-
speglun af endurspeglun.“
Listasagan er full af dæmum um
hvora tveggja: þá sem héldu sér við
þema eða hugmynd sem þeir unnu
úr allan sínn feril, eins og Giorgio
Morandi sem málaði sín einföldu en
heillandi kyrralíf frá þrítugu til
dauðadags, og svo hina sem
sprengdu gat á hefðina og sneru
sér svo að því næsta í staðinn fyrir
að njóta ávaxtanna af mögulegri
framleiðslu fyrir safnara. Þar er
Robert Frank gott dæmi, en eftir
að hafa sent lykilverkið The Am-
ericans frá sér á sjötta áratugnum
sneri hann sér að allt annarskonar
ljósmyndun – og negldi nagla gegn-
um frumprent verksins svo safn-
ararnir væru ekki að angra hann.
  
Sigurður Guðmundsson sneri séraftur að ljósmyndamiðlinum;
konkret miðli sem skráir það sem
linsunni er beint að. Og víst er
þetta athyglisverð sýning, sem
markar ný skref á ferli listamanns-
ins og vekur spurningar. Mörg
verka sýningarinnar vísa í eldri
ljósmynda- verkin en ég heyri að
skoðanir fólks eru skiptar. Hvað er
hann að fara með þessum nöktu
konum? spyrja sumir; aðrir nefna
karlrembu. Í samtali okkar talaði
Sigurður um að ákjósanlegt væri
að fólk tæki verkin inn en færi ekki
strax í að skilgreina þau.
„Það vilja allir skilja allt eins og
skot,“ sagði hann. „Ég skil alls ekki
verkin mín hér – en ég fíla þau.
Þetta eru afleiðingar reynslu. Góð-
ar kökur, þótt uppskriftina vanti.“
Útungun og endurspeglun
»Negldi nagla gegn-um frumprent verks-
ins svo safnararnir væru
ekki að angra hann.
Morgunblaðið/Einar Falur
Mállausir kjarnar Sigurður Guðmundsson við eitt verkanna á sýningunni.
efi@mbl.is
AF LISTUM
Einar Falur Ingólfsson