Morgunblaðið - 01.06.2008, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. JÚNÍ 2008 37
þess, að engin málaferli komu í kjölfarið. Er það
víst? Þetta litla samfélag okkar er flókið. Þeir
Ólafur Thors og Einar Olgeirsson voru einkavinir.
Bjarni Benediktsson og Finnbogi Rútur voru
einkavinir frá æskudögum. Einn þeirra, sem urðu
að þola símahleranir, var Ragnar Arnalds, þá al-
þingismaður og formaður Alþýðubandalags. Svo
vill til að á milli hans og núverandi ritstjóra Morg-
unblaðsins er til staðar vinátta frá æskuárum, sem
bendir þá til að hinn síðarnefndi hafi orðið að þola
að samtöl hans við Ragnar hafi verið hleruð!
Raunar eru til heimildir um að símar Morg-
unblaðsins hafi verið hleraðir á fjórða áratugnum
löngu áður en kalda stríðið kom til sögunnar.
Það er vel hægt að hugsa sér að vegna smæðar
samfélagsins, návígis og persónulegrar vináttu
hafi ráðamenn þeirra tíma látið sér nægja að vita,
ef upplýsingar komu fram um hugsanlegt sak-
næmt atferli, en ekki fylgt þeim upplýsingum eftir
með öðrum hætti en pólitískum. Um þetta skal
ekkert fullyrt, einungis bent á að það er ekki
óhugsandi að málsmeðferðin hafi verið með þess-
um hætti og hugmyndir Kjartans Ólafssonar þess
vegna ekki framkvæmanlegar.
Hvítbók um kalda stríðið
K
alda stríðið var óvenjulegur tími í
lífi okkar allra. Því fylgdi óvissa,
ótti og tortryggni. Það er ekki
hægt að lýsa andrúmi kalda
stríðsins fyrir þeim, sem upplifðu
það ekki. Þeir einir skilja, sem
tóku þátt í því. Þess vegna er svo erfitt að ræða
símahleranirnar nú vegna þess að nýjar kynslóðir
geta ekki skilið hvað um var að ræða.
Hvað voru forystumenn Sósíalistaflokksins að
gera í sendiráði Sovétríkjanna við Túngötu? Það
kunna að hafa verið saklausar heimsóknir en í
andrúmi kalda stríðsins voru þær það ekki.
Hvað voru þeir Ragnar Arnalds og Jón Baldvin
Hannibalsson að gera í veitingahúsinu Naustinu
með alþekktum KGB-njósnara við sendiráðið í
Túngötu? Það náðist mynd af þeim og Jón Baldvin
lýsir í fyrsta bindi ævisögu sinnar afleiðingum
þess fyrir hann næstu árin. Þeim, sem þekktu þá
persónulega, kom ekki til hugar að þeir væru að
stunda landráðastarfsemi í Naustinu en hinum,
sem þekktu þá ekki, gat dottið hvað sem var í hug.
Ragnar hafði nokkrum árum áður staðið á þakinu
á jeppa og talað í hátalara á fjöldafundi gegn her í
landi. Í andrúmi kalda stríðsins kom allt til greina.
Hvað voru forystumenn Sósíalistaflokksins að
gera í heimsóknum sínum til Sovétríkjanna og
Austur-Þýzkalands á þessum árum? Gleymum því
ekki að þetta voru árin, þegar Rauði herinn lagði
undir sig hvert landið á fætur öðru í Austur-Evr-
ópu. Gleymum því ekki að þetta voru árin, þegar
sovézkir skriðdrekar murkuðu lífið úr verkamönn-
um á götum Austur-Berlínar 17. júní 1953. Gleym-
um því heldur ekki að þetta voru árin, þegar sov-
ézkir skriðdrekar ruddust inn í Búda og Pest
haustið 1956.
Svo getum við horft á þetta frá sjónarhóli Kjart-
ans Ólafssonar, sem gat sagt með nokkrum rétti á
þessum árum: Hvað eru þeir alltaf að gera í
bandaríska sendiráðinu við Laufásveg? Af hverju
eru Bandaríkjamenn alltaf að bjóða þeim til
Bandaríkjanna, jafnvel í margra vikna ferðir?
Tortryggnin var ríkjandi á báða bóga.
Nú vill Kjartan Ólafsson að hann og aðrir verði
beðnir afsökunar á símahlerunum þessara ára.
Gott og vel. En það vill svo til að það er annað fólk í
þessu landi, sem vill fá skýr og ótvíræð svör við
öðrum spurningum. Það hafa komið fram traustar
upplýsingar um tengsl sósíalista við Sovétríkin,
Austur-Þýzkaland og önnur ríki í Austur-Evrópu.
En það mál hefur aldrei verið hreinsað upp, hvorki
að því er varðar pólitísk samskipti né fjárhagsleg
samskipti. Í Staksteinum Morgunblaðsins birtust
t.d. athyglisverðar upplýsingar á Viðreisnarára-
tugnum um prentvélakaup Þjóðviljans, svo að
dæmi sé nefnt.
Úr því að Kjartan Ólafsson vill fá afsökunar-
beiðni vegna símahlerana eigum við þá ekki öll,
stríðsmenn kalda stríðsins, að taka höndum sam-
an og óska eftir því að öll gögn verði lögð á borðið?
Að íslenzk stjórnvöld sendi unga sagnfræðinga í
skjalasöfn í Moskvu og Berlín, í London og Wash-
ington og víðar og að það verði gefin út hvítbók um
allt það, sem hægt er að sýna fram á með skjalleg-
um heimildum að gerðist á dögum kalda stríðsins?
Það eru ekki margir Íslendingar lifandi, sem
þekkja þessa sögu vel. Einn þeirra, sem þekktu
hana frá sjónarhóli vinstri manna, var Ingi R.
Helgason lögfræðingur, sem var áratugum saman
í innsta kjarna Sósíalistaflokksins, alveg eins og
Kjartan Ólafsson. Síðustu árin, sem Ingi lifði, fóru
fram nokkur vináttusamleg samtöl á milli hans og
ritstjóra Morgunblaðsins, þar sem Ingi var hvatt-
ur til að segja söguna alla. Þau samtöl komust það
langt að Ingi sagði að tæki hann slíka ákvörðun
mundi hann segja þá sögu hér á síðum Morgun-
blaðsins. Úr því varð ekki því miður.
Er Kjartan Ólafsson tilbúinn til þess? Er hann
reiðubúinn til að segja þá sögu, sem hann þekkir,
hvort sem er hér á síðum Morgunblaðsins eða
annars staðar? Það væri þá kannski hægt að sjá til
þess að sambærilegt framlag kæmi úr hinum her-
búðunum!
Það hefur litla þýðingu að taka eitt mál út úr
eins og símahleranir. En það hefur þjóðfélagslega
þýðingu fyrir nútíð og framtíð að leggja öll spilin á
borðið vegna þess að það var margt annað en
símahleranir, sem gerðist hér á árum kalda stríðs-
ins. Og ekki ólíklegt að þegar upp verður staðið
muni mönnum bregða í brún. Og þá kemur
kannski betur í ljós hverjir þurfa að biðja hverja
afsökunar.
Útgáfa hvítbókar um þetta efni mundi hreinsa
andrúmsloftið. Er Kjartan Ólafsson tilbúinn til að
stuðla að slíkri útgáfu og segja allt, sem hann veit?
Hér skal fullyrt, að þeir, sem börðust andspæn-
is honum, eru tilbúnir til þess. Hvers vegna?
Vegna þess, að þeir trúðu á þann málstað, sem
þeir voru að berjast fyrir.
Og hér skal Kjartani Ólafssyni sýnd sú virðing
að hann og hans samherjar hafi líka trúað á þann
málstað, sem þeir voru að berjast fyrir.
Ef við göngum út frá því að svo sé hvað er þá á
móti því að leggja öll spilin á borðið?
Það var vafalaust rétt hjá Matthíasi Johann-
essen, að rétti tíminn í svona uppgjör var ekki
þegar sósíalisminn hafði verið sigraður og fylg-
ismenn hans í sárum.
En nú eru liðnir tveir áratugir og menn hafa náð
áttum. Nýjar kynslóðar eiga líka kröfu á að vita
hvað gerðist. Þeir geta ekki búið við það að ald-
urhnignir stríðsmenn úr hvorum tveggja herbúð-
um hafi uppi alls konar yfirlýsingar, sem ekki er
hægt að festa hendur á.
Það er svo önnur saga, sem bregður upp sér-
stakri mynd af mannlífinu, að margir þeirra, sem
áratugum saman stóðu í harðri baráttu þegar
kalda stríðið geisaði, eru pólitískir samherjar í dag
í einu stærsta máli framtíðarinnar, Evrópusam-
bandsmálinu.
Það er ekki fráleitt að ætla, að þeir sem nú deila
um símahleranir og önnur mál þeim tengd eigi eft-
ir að ganga saman í einni fylkingu gegn aðild Ís-
lands að Evrópusambandinu. Og hver veit nema
Kjartan Ólafsson og höfundur þessa Reykjavík-
urbréfs haldist þá í hendur!
» Þeir Ólafur Thors, þá formaður Sjálfstæðisflokksins ogþingmaður Gullbringu- og Kjósarsýslu og síðar Reykjanes-
kjördæmis, og Finnbogi Rútur Valdemarsson, þá þingmaður
sama kjördæmis fyrir Sósíalistaflokk og síðar Alþýðubandalag,
töluðu töluvert saman í síma. Þegar klikkin heyrðust sagði Ólaf-
ur gjarnan: Nú eru „þeir“ byrjaðir að hlera og þá hófu þeir tveir
gjarnan að tala saman dulmál. Á því dulmáli voru handritin í
Danmörku gjarnan kölluð „húðirnar“. Í þessu tali þeirra hefur
sjálfsagt bæði verið gaman og alvara.
rbréf
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Sólsetur í Reykjavík á mildu maíkvöldi.