Morgunblaðið - 01.06.2008, Blaðsíða 28

kvikmyndir
28 SUNNUDAGUR 1. JÚNÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Vinir Pollacks furðuðu sig áþví hvað þessi margreyndileikstjóri og leikari varjafnan tvístígandi þegar
kom að frumsýningum. Pollack hafði
sannað sig með tugum úrvalsmynda,
það leyndist engum að þar fór eng-
inn aukvisi heldur gagnrýninn og
þróttmikill listamaður sem hafði
óblandna ánægju af því að taka
áhættu og flakka á milli ólíkustu við-
fangsefna kvikmyndagreina. Litrík-
ur ferillinn einkenndist e.t.v. af
einkar vönduðum afþreying-
armyndum, en inn á milli komu verk
með alvarlegri undirtóni, líkt og
minnisstæðar þjóðfélagsádeilur,
mannlífskröm kreppuáranna, svip-
miklir vestrar, hápólitískir samsær-
istryllar og ekki má gleyma því að
fyrsta mynd Pollacks fjallaði um
dauðans alvöru: Hálmstráið sem
stundum er eina haldreipi fólks sem
komið er út á hengiflugið. Á stjórn-
málasviðinu lék enginn vafi á hvern-
ig Pollack hagaði seglunum því hann
var alla tíð frjálslyndur fram í fing-
urgóma og ófeiminn við að setja
fram skoðanir sínar í einkalífinu sem
í verkum sínum.
Pollack tók list sína alvarlega og
uppskar eftir því, að loknum vinnu-
degi blasir við langur listi sígildra
verka. Hann naut ómældrar virð-
ingar meðal starfsbræðra sem al-
mennings og er tvímælalaust einn
víðsýnasti leikstjóri sinnar samtíðar.
Pollack vann til fjölmargra verð-
launa og vegtyllna víða um heim, var
m.a. tilnefndur til Óskarsverð-
launanna í nokkur skipti og vann þau
sem leikstjóri Out of Africa.
Byrjaði á leiklistinni
Pollack fæddist í smábæ í Indiana-
ríki árið 1934 og var fátt í spilunum
sem benti til þess að hann ætti eftir
að verða stórt nafn í kvikmynda-
heiminum. Hann var elstur í sysk-
inahópnum, faðir hans var lyfjafræð-
ingur en móðir hans átti við geðræn
vandamál að stríða og féll frá, södd
lífdaga, þegar drengurinn var aðeins
16 ára. Að skyldunámi loknu tók Pol-
lack beinu stefnuna á New York,
hann velktist aldrei í vafa um að
hann ætlaði sér að sigra heiminn
sem leikari. Hann stundaði leiklist-
arnám í fimm ár, á tímabili undir
handleiðslu leiklistarkennarans San-
fords Meisners, sem að ári liðnu réð
piltinn sem aðstoðarkennara sinn við
skólann.
Kennarahæfileikar Pollacks voru
ótvíræðir, hann þótti bráðþroska,
nærgætinn og taka starf sitt alvar-
lega. Meðal nemenda hans eru stór
nöfn eins og Robert Duvall, Rip Torn
og Brenda Vaccaro. Eftir sex ár við
skólann fékk Pollack tækifæri sem
leiklistarráðgjafi hjá John Franken-
heimer, sem þá stjórnaði Playhouse
90, gæðaleiksýningum í beinum sjón-
varpsútsendingum, sem síðar vöktu
heimsathyli og þykja eitt erfiðasta
form sem þekkst hefur í leiklist-
arsögunni. Hápunktur þess var 6.
áratugurinn og leið ekki á löngu uns
Pollack var orðinn hægri hönd Fran-
kenheimers, sem þá var að sigla inn í
toppinn á ferlinum. Um svipað leyti
hafði Pollack gert sér grein fyrir því
að sérstakt útlit kæmi ekki til með að
skila honum öðru en karakter-
hlutverkum í framtíðinni. Franken-
heimer fékk Pollack sama starf við
gerð myndarinnar The Young Sava-
ges (’61), með Burt Lancaster. Það er
því engin tilviljun að Pollack þótti
frábær leikstjóri leikara, og fengu
hvorki fleiri né færri en 15 Ósk-
arsverðlaunin eða -tilnefningar undir
handleiðslu hans (þ.á m. Jane Fonda,
Dustin Hoffman, Holly Hunter, Jes-
sica Lange, Paul Newman, Meryl
Streep og Barbra Streisand).
Leikstjórnin tekur yfirhöndina
Það var Lancaster sem hjálpaði
Pollack að fá sitt fyrsta viðfangsefni
sem leikstjóri, það var að vísu ekki
merkilegt, þáttur í vestraröðinni
Shotgun Slade, en mjór er mikils vís-
ir. Pollack „fann sig“ á bak við töku-
vélarnar og stóð sig – öllum á óvart –
með slíkum ágætum að nú varð ekki
til baka snúið. Næstu fimm árin var
hann upptekinn við að stjórna hlið-
stæðu sjónvarpsefni með eftirtekt-
arverðum árangri og hlaut að laun-
um þrjár
Emmy-verðlaunatilnefningar og að
lokum þessa eftirsóttustu vegtyllu í
sjónvarpsheiminum fyrir þáttinn
Bob Hope Presents The Chrysler
Theatre (’66).
Þegar hér var komið sögu var
hvíta tjaldið farið að fylgjast grannt
með unga manninum, en þangað lá
leið flestra þeirra kvikmyndagerð-
armanna sem einhver akkur var í.
Pollack hafði margsýnt ótvíræða
leikstjórnarhæfileika á skjánum og
þurfti ekki langan umhugsunarfrest
þegar honum bauðst að stjórna
dramanu The Slender Thread, með
Sidney Poitier og Anne Bancroft.
Frumraunin heppnaðist eft-
irminnilega vel og ári síðar hafði Pol-
lack lokið við This Property is Con-
demned (’67), suðurríkjadrama
byggt á leikriti eftir Tennessee Willi-
ams og aðlagað kvikmyndaforminu
af engum öðrum en Francis Ford
Coppola. Myndin var sú fyrsta af sjö
samvinnuverkefnum Roberts Red-
fords og leikstjórans, en í raun var
það Kate Reid sem stal senunni í
mynd sem er eftirminnilegust fyrir
leikinn og niðurnítt andrúmsloft.
Þegar í upphafi komu í ljós veiga-
mestu leikstjórnarhæfileikar Pol-
lacks: Afbragðs sögumennska og
óaðfinnanlegt taumhald á leikurum,
þessir þættir áttu eftir að einkenna
verk hans allt þar til yfir lauk.
Næst í röðinni var The Scalphun-
ters (’68), grínaktugur vestri með
Lancaster, og Castle Keep (’69),
íburðarmikil sálfræðistúdía úr síðari
heimsstyrjöld, sú mynd fór framhjá
flestum. Í kjölfarið kom fyrsta klass-
íkin, They Shoot Horses, Don’t
They?, myndin hlaut sjö óskarstiln-
efningar, þ.á m. eina til leikstjórans,
sem nú var snarlega kominn í hóp
þeirra eftirsóttustu í Hollywood. Pol-
lack lét ekki deigan síga heldur
Reuters
Margverðlaunaður Sydney Pollack vann til fjölda verðlauna og vegtyllna víða um heim. Hann var meðal annars
tilnefndur til Óskarsverðlaunanna í nokkur skipti og vann þau sem leikstjóri Out of Africa.
Gæðaleikstjórinn, fram-
leiðandinn og leikarinn
Sydney Pollack lést síð-
astliðinn mánudag, aðeins
73 ára að aldri
Sögumað-
ur hverfur
af sviðinu
Fráfall Sydneys Pollacks er ótímabært en kemur
ekki á óvart. Leikstjórinn hafði barist við illvígt
krabbamein í tæpt ár þegar það lagði hann að
velli. Sæbjörn Valdimarsson rifjar upp feril far-
sæls kvikmyndagerðarmanns og einstaks sögu-
manns sem skilaði af sér fjölda verka sem eiga
eftir að halda nafni hans hátt á loft.
THEY SHOOT HORSES, DON’T THEY?
Byggð á skáldsögu Horace McCoys um hörm-
ungatíma kreppunnar miklu. Aðalpersón-
urnar eru ungt og ástfangið en lánlítið par
(Michael Sarazzin og Jane Fonda), sem reynir
að verða sér úti um skotsilfur með því að
sigra í ómennskri maraþondanskeppni. Pol-
lack hlaut sína fyrstu óskarsverðlaunatilnefn-
ingu fyrir leikstjórnina, hann höndlar óham-
ingju persónanna og niðurníðslu tímanna svo
trúverðuglega að maður getur þreifað á um-
komuleysinu. Fonda er ljóslifandi fórnarlamb
ógæfunnar og hlaut fyrir sína fyrstu ósk-
arstilnefningu. Aukaleikararnir Susannah
York, Red Buttons og óskarsverðlaunahafinn
Gig Young setja öll mark sitt á eina bestu
kreppumynd allra tíma. bbbbm
THREE DAYS OF THE CONDOR (1975)
Firnasterkur samsæristryllir, hrollkalt og
læviblandað andrúmsloftið fær áhorfendur til
að svitna í lófunum. Aðalpersónan (Redford)
er starfsmaður leyniþjónustu Bandaríkjanna
(CIA) sem kemst að því fullkeyptu að hann
veit meira en honum er hollt og leggur á
flótta. Frábærir leikarar (Cliff Robertson, Fa-
ye Dunaway, Max Von Sydow) samankomnir
undir styrkri stjórn Pollacks, sem gerir eina
af sínum bestu myndum. Spennandi, „nojuð“
og lævís afþreying í hæsta gæðaflokki.
bbbbm
TOOTSIE (1982)
Atvinnulausum leikara (Dustin Hoffman)
gengur ekkert að fá vinnu fyrr en hann klæð-
ir sig upp eins og kona, fær hlutverk í sápu-
óperu og slær í
gegn. Tekur um
leið kven-
hlutverk sitt al-
varlega. Frá-
bærlega fyndinn
farsi með einkar
góðum leikurum
en enginn fer á
slíkum kostum
sem Hoffman í
sínu tvöfalda
gervi; lítur nógu
glæsilega út til
að Charles
Durning verður
bálskotinn í hon-
um. Pollack nær öllu því besta út úr kóm-
ískum kringumstæðunum og kemur fram í
þessari sígildu gamanmynd sem umboðs-
maður Hoffmans. Með Jessicu Lang.
bbbbm
JEREMIAH JOHNSON (1972)
Tvímælalaust einn tilkomumesti vestri allra
tíma, sannkallað augnakonfekt. Tekinn í ægi-
fögrum Klettafjöllunum, jafnt í hrikalegu
vetrarríki sem litríkri sumarfegurð. Redford
hefur sjaldan eða aldrei verið jafn aðsóps-
mikill og fjallamaðurinn og einfarinn John-
son og Will Geer er ekki síður eftirminnileg-
ur sem annar harðskeyttur og mannfælinn
veiðimaður. Byggð á besta handriti Johns
Miliusar. Tekur afstöðu með frumbyggjunum
og náttúruverndarsinnum (sem komust ekki í
tísku fyrr en löngu seinna). Köld, grimm og
tilfinningaþrungin í senn. bbbbm
THE SLENDER THREAD(1965)
Poitier fer með hlutverk manns sem vinnur
hjá neyðarlínunni og berst við að halda konu
á lífi sem er í alvarlegum sjálfsmorðshugs-
unum (Anne Bancroft). Eftir að maður henn-
ar kemst að því að hann er ekki faðir sonar
þeirra gleypir konan stóran skammt af svefn-
lyfjum sem er banvænn ef enginn getur kom-
ið henni til hjálpar. Frumraun Pollacks er
hlaðin þvílíkri sálrænni spennu að áhorfand-
inn lifir sig fullkomlega inn í geigvænlegan
myrkraheiminn.bbbb
ABSENCE OF MALICE (1982)
Newman leikur son nafntogaðs mafíósa og er
grunaður um morð á verkalýðsleiðtoga af
herskárri blaðakonu (Fields) sem kann illa
fótum sínum forráð. Vel leikin, að Fields und-
anskilinni, fagmannlega gerð og skrifuð
mynd um hættulega tvöfeldni stjórnvalda og
árásir fjölmiðla á friðhelgi saklausra manna
öðru fremur. Newman var tilnefndur til Ósk-
ars. bbbb
THE WAY WE WERE
Ljúfsár og rómantísk Redford-mynd sem
spannar eina þrjá áratugi. Streisand leikur
róttæka menntakonu af gyðingaættum og
fjallar myndin um ástir hennar og fjallmynd-
arlegs rithöfundar af hvítum mótmælenda-
ættum. Hvað sem öðru líður, svo sem vafa-
samri pólitík og söguskoðun frá tímum
nornaveiðanna um miðja síðustu öld, eru að-
alleikararnir stórfenglegir og ljá nostalgískri
myndinni dýpt og þokka. Góð, gamaldags
ástarsaga um ástir ólíkra einstaklinga er sig-
ur fyrir Pollack, Redford og Streisand.
bbbb
THE FIRM
Cruise leikur nýútskrifaðan lögfræðing með
láði. Tekur tilboði sem hann getur ekki hafn-
að en Adam er ekki í Paradís, frekar í
brennisteinsfnyk. Spennandi og þétt af-
þreying og ekki laus við ádeilubrodd. Kvik-
mynduð eftir metsölubók Grishams af Pol-
lack með úrvalsmannskap, þótt kúnstugt sé
að horfa upp á hlaupin á Brimley gamla,
komnum að fótum fram. bbbb
OUT OF AFRICA (1985)
Ein vinsælasta og þekktasta mynd leikstjór-
ans er byggð á minningum dönsku skáldkon-
unnar Karen Blixen (Meryl Streep) frá ár-
unum hennar sem kaffiekrueigandi í Kenýa.
Einkum stopulum fundum hennar við breska
aristókratann og veiðimanninn Denys Finch
Hatton (Redford), sem var stóra ástin í lífi
hennar. Fókusinn er með mattri og rósrauðri
áferð og Brandauer læðupokast um sviðið í
hlutverki eiginmanns Blixen. Hvað sem má
segja um verkið, þá færði það leikstjóra sín-
um Óskarinn. bbbm
Sígild verk frá Sydney