Sjómannablaðið Víkingur - 01.08.1963, Qupperneq 12

frá miðöldum gerð af sæfarend-
um frá Katalóníu á Spáni.
Portolankortin voru gerð eft-
ir þekkingu, sem sæfarendum á-
vannst í siglingum um Miðjarð-
arhaf: Stefna og vegalengd
milli útnesja var beinagrindin í
þessum kortum, en landið á
milli var fellt inn í eftir land-
mælingum. Efir að kompásinn
komst í not, urðu þessi kort
furðu nákvæm. Til dæmis sýndu
sum fjarlægðina milli Gíbraltar
og Beirut sem 3000 portolan-
mílur, eða 40,5 lengdarmínútur,
en réttur lengdarmunur er 40,8
lengdarmínútur.
Sérkenni portolankortanna
voru stjörnur af beinum línum,
þannig að kortið var allt strik-
að af beinum línum, sem skár-
ust sitt á hvað. Seinna meir
höfðu portolankortin rose dei
venti þ.e. vindrós, sem var und-
anfari kompásrósarinnar. Þessi
kort höfðu mælikvarða, og gerðu
grein fyrir helztu hættum fyrir
sjófarendur og hafnsögumenn.
Kortin voru ekki með lengdar-
eða breiddarbaugum, en nútíma
flóa- og hafnarkort má upphaf-
lega rekja til þeiri'a.
Padron Real. — Sú vaxandi
venja að safna þekkingu til
kortagerðar, komst á fastan
kjöl með Padron Real. Þettavar
einskonar aðalkort, sem eftir
1508 var viðhaldið af Casa de
Contratacion í Sevilla. Ætlast
var til, að í því væru allar upp-
lýsingar, sem til væru um jörð-
ina, og var það byggt upp af
gögnum sem sjófarendur komu
með úr landafundaferðum. Eft-
ir þessu korti voru kortin gerð,
sem landkönnuðimir treystu
mest á.
16. öldi/n er öld landfundanna
miklu samfara hraðri þróun í
kortagerð. Árið 1515 teiknaði
Leonardo da Vinci sitt fræga
heimskort. 1569 gefur Mercator
út heimskort sitt eftir aðferð,
sem síðan hefur verið við hann
kennd, en þar er í fyrsta skipti
tekið tillit til lögunar jarðarinn-
ar á flötu korti. Mercator tókst
þó ekki að fullkomna aðferð
sína, en stærðfræðingurinn Ed-
ward Wright fullsannaði mögu-
leika hennar með rökum stærð-
fræðinnar, sem standa óhögguð
og eru notuð enn þann dag í
dag. 1599 kom út bók Wrights
um Mercatorfellinguna og stærð-
fræði hennar. Kortagerðin er þá
orðin vísindagrein byggð á stærð-
fræðilegum grundvelli og líkur
þar forsögulegri þróun korta-
gerðarinnar.
íslandskort. — Sjókortið skip-
ar rnikið merkari sess í sögu
íslands heldur en almennt er
ljóst. í fyrsta lagi vitnar sjó-
kortið um hið forna íslenzka
heimsveldi. Elztu nothæf sjó-
kort af íslandi eru frá því um
1750, en á mörgum þeirra korta
er einnig mynd af Grænlandi.
Eitt hið merkasta þeirra korta
er að finna í bók trúboðans
Hans Edge, sem út kom 1741.
Á myncl þeirri, sem þar er aC
Grænlandi eru að líkindum fleiri
íslenzk staðarnöfn, heldur en á
nokkru öðru Grænlandskorti.
Kort þetta er því hin merkasta
heimild um víkingaferðir, landa-
fundi og landnám íslenzkra
manna til forna, er víkingar
lögðu undir sig höf og heims-
álfur án þess að raska mjög við
heimsveldastefnu annarra þjóða.
í öðru lagi er sjálfstæðisbar-
átta íslands skráð á sjókortið.
Þar skipar sjókortið æðsta sess
í sögu hins unga lýðveldis. Á
sjókortið er og verður skráð
barátta lýðveldisins fyrir land-
helginni. í dag brjóta færri sjó-
mílur af landhelgi íslands fleiri
hlekki úr fjötrum heimsveldis-
sinna, heldur en gerðist við
landafundi til forna.
Ef yztu útverðir hins íslenzka
lýðveldis, þeir sem standa vörð
um landhelgina eru búnir sömu
skaphöfn og forfeður þeirra
þurftu til landafunda að fornu,
má líklegt telja, að á íslandi
muni búa frjáls þjóð um ókomna
tíma.
íslendingar skulu virða sjó-
kortið.
*
Lása var illa viö þá sem boröuSu
mikið. Eitt sinn kom hann í flýti inn
í matsalinn og segir: „AS éta og éta
þaS er nú sem þeir geta, en að vinna,
það cr nu minna.“
V,
4\
hyi
I
\
\

e>0
JriU
Erastosthenes nneldi stærð jarðar þegar á 3. öid fyrir Krist. Ilann tók eftir því,
að þegar sól var í hádcgisstað, var ákveðinn brunnur í Syen upplýstur, en í Alex-
andríu 500 mílum norðar kastaði sólarijósið skuggum, er sólin var í hádegisstað.
Hann ályktaði að þetta orsakaðist af bogaiögun jarðar, og jörðin Iiiyti því að vera
kúlulaga.
180
YÍKINGUK