Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2006, Blaðsíða 16

Náttúrufræðingurinn - 2006, Blaðsíða 16
Náttúrufræðingurinn Helgi Hallgrímsson DjÁSNÞÖRUNGAR Djásnþörungar eru grænir einfrumuþörungar sem lifa í ferskvatni og hafa ótrúlega fjölbreytt og skrautleg form. Því hafa þeir verið nefndir skrautþörungar eða djásnþörungar, en hið fræðilega heiti er Desmidiaceae eða Desmidiales. Hér verða sögð deili á þessum þörungaflokki og getið um helstu ættkvíslir þeirra á Islandi. Allt frá því að smásjáin komst í almenna notkun á 19. öld hafa djásnþörungar verið í sérstöku uppáhaldi hjá notendum hennar. Þeir munu snemma hafa skilgreint þennan plöntuflokk sem einfrumunga með tvískiptar frum- ur, sem oft eru ótrúlega formfagrar og skrautlegar og minna á skreyti- list gull- og silfursmiða. Varla er hægt að hugsa sér skemmtilegra viðfangsefni til smásjárskoðunar. Til eru bækur með handlituðum teikningum djásnþörunga allt frá miðri 19. öld og áhugamenn um skoðun þeirra hafa myndað klúbba erlendis.1 Höfundur þörungafræðinnar, J.C. Agardh, gaf einni ættkvísl djásnþörunga nafnið Desmidium. Það er dregið af gríska orðinu desmos sem merkir band eða borði; síðan var farið að kalla þá Desmidieae eða Desmidiaceae, sem varð desmids á ensku og það hefur síðan komist inn í nokkur önnur mál. A þýsku kallast þeir Zieralgeti (skrautþörungar). Orðið djásn merkir ,skrautgripur, ennisskart'. íslensk orðsifjabók2 segir það tökuorð „líklega úr síðgrísku. díadesma, blendings- mynd úr gr. diádema ,ennisborði, kóróna' og anadésme ,höfuðband, ennisborði' kvenna (H. Falk 1914:115)". Sé þetta rétt skýring er íslenska orðið djásn samstofna fræðiheitinu og virðist því einboðið að nota það um þennan þörungaflokk og nýta sem stofnnefni ættkvíslanna, eins og gert verður hér á eftir. Varla er þörf á að gefa nema örfáum tegundum djásnþörunga íslensk heiti, enda verður það ekki reynt í þessari grein. Helstu einkenni DJÁSNÞÖRUNGA Hinir dæmigerðu djásnþörungar skiptast í tvær hálffrumur (semicells) svo að fljótt á litið virðist vera um tvær frumur að ræða. Milli þeirra er vanalega skora (miðskora, sinus), misdjúp eftir tegundum, og þær eru tengdar saman af brú (isthmus) í miðju. Flestir djásnþörungar fram- leiða glært, hlaupkertnt efni. Hjá sumum ættkvíslum eru frumumar tengdar saman í keðjur sem oft eru uiriuktar þessu hlaupi. Keðju- myndun virðist vera aðlögun að sviflífi. Hlaupið notast einnig til hreyfingar og til að verjast ofþomun. A fullvöxnum þörungi eru báðir helmingar frumunnar eins og spegiknynd hvor af öðrum, en við frumuskiptingu detta helmingamir sundur og nýr helmingur vex á móti þeim gamla, sem er að sjálfsögðu minni á meðan hann er að vaxa (1. og 2. mynd). Þetta minnir nokkuð á frumuskiptingu kísilþörunga. Djásn- þörungar eru afar mismrmandi að stærð; þeir mirtnstu aðeins um 10 míkrómetrar en þeir stærstu allt 1 mm og sjást því með berum augum. Keðjur djásnþörunga geta orðið nokkrir millimetrar á lengd en eru svo mjóar að þær sjást ekki nema í smásjá, enda eru þær oftast stakar og mynda ekki slý. Djásnþörungar hafa mismunandi lögun eftir því hvaða hlið þeirra er skoðuð, rétt eins og dýr eða menn. Flestir eru þynnri en sem nemur breiddinni (compressed) og líta því öðruvísi út að framan en frá hlið, og séð í endann fæst þriðja lögunin. Þegar þeir eru skoðaðir í smásjá liggja þeir vanalega á flathliðinni 16 Náttúrufræðingurinn 74 (1-2), bls. 16-26, 2006
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.