Náttúrufræðingurinn - 2006, Blaðsíða 18

Náttúrufræðingurinn
A B C
2. Venjuleg frumuskipting okþörunga: A
Zygnema, B Micrasterias, C Gymno-
zyga.1B
3. Okfrjóvgun og okfrumumyndun: E hjá
þráðlaga okþörungi, F hjá djásnþörungi
('Closterium).1*’
kjarninn. Djásnþörungar eru því
einlitna.
Tegundafjöldi djásnþörunga er
geysimikill, líklega um 4-5 þúsund,
og hver tegund hefur sitt sérstaka
form sem oft er tiltölulega auðvelt að
greina hana eftir. Tegtmdum með
svipað form er raðað saman í ætt-
kvíslir, en það þarf ekki endilega að
sýna hinn raunverulega skyldleika
þeirra, sem meira er hafður til við-
miðunar þegar skipt er í ættir.
Upphaflega voru allir djásnþör-
ungar í einni ætt: Desmidiaceae, en
langt er síðan sett var upp önnur ætt:
Mesotaeniaceae fyrir hina svonefndu
,saccoderm desmids'. Nýlega var
bætt við þriðju ættinni: Peniaceae
fyrir nokkrar ættkvíslir þeirrar
fyrmefndu. (Þráðlaga okþörungar,
mynda ættina Zygnemataceae, en þeir
hafa aldrei verið taldir til djásn-
þömnga.)
Töluverð umskipun hefur átt sér stað í
þörungakerfinu á síðustu árum og breytingar
á nöfnum kerfiseininga, sem þó eru mismun-
andi eftir höfundum sem um þær fjalla og
virðast því ekki vera komnar á hreint.
Samkvæmt alþjóðlegum nafnareglum eru ok-
þörungar nú kenndir við ættkvíslina Zygnema
og nefndir Zygnematophyceae. Sumir hafa þá í
einum ættbálki, en aðrir í tveimur: Zygne-
matales og Desmidiales og teljast djásnþörung-
ar til þess síðamefnda. Ættaskipting er enn á
reiki.
Nýlega hafa ættkvíslimar Raphidonema og
Stichococcus, sem áður tilheyrðu Ulotrichaceae
(Ulotrichales) verið fluttar í okþörunga-
flokkinn og mynda þar nýjan ættbálk og nýja
ætt (Klebsormidales/Klebsormidaceae). Þá
hafa sumir þörungafræðingar sameinað
kransþörunga (Charales) og okþörunga í eina
fylkingu sem þeir kalla Charophyceae, en
óvíst er hvort það stenst.
Ekki er ástæða til að fara nánar út í þessa
kerfisfræði í alþýðlegri grein, en til frekari
fróðleiks má benda á bækur van Hoek o.fl.
1993 og Reviers 2003.3
Búsvæði og útbreiðsla
Djásnþörungar eru algengir í fersku
vatni af ýmsum gerðum og líka í
blautum gróðri, á blautum klettum
o.s.frv. Flestir sækjast eftir næringar-
litlu, hreinu og ísúru vatni (pH 5-6)
en forðast lútkennd vötn. Þeir eru
viðkvæmir fyrir seltu og ekki er
vitað til að neinar tegundir þeirra
geti lifað í sjó. Þeir eru næmir fyrir
mengunarefnum og því er fjöl-
breytni þeirra og magn góður mæli-
kvarði á hreinleika vatnsins (t.d.
sumar Closterium-tegund ir). Sumir
djásnþörungar geta þó þrifist við
mjög erfiðar aðstæður, jafnvel á jökl-
um, þar sem Ancyclonema-tegundir
lita yfirborðið stundum fjólublátt, en
þær hafa ekki fundist hérlendis.
Talsvert af djásnþörrmgum er í
svifi sumra vatna á Islandi, en
annars eru þeir tíðastir í tjömum og
pollum, í mýrum og í mógröfum,
þar sem að öðru leyti er ríkulegur
gróður, enda sitja þeir oft á háplönt-
um, mosum eða öðrum þörungum.
Lítið er af þeim í rennandi vatni,
enda geta aðeins fáar tegundir fest
sig við undirlagið og rekur því niður
með straumnum. I mýrapollum eru
oft ein eða fáeinar tegundir ríkjandi,
svo þær geta jafnvel grænlitað
vatnið, en í stærri tjömum eru ávallt
fleiri tegundir saman.
I næringarríkum vötnum með
hátt pH-gildi (yfir 7) er lítið um
djásrþörunga. Þar er Mývatn gott
dæmi og er djásnþörungafátækt eitt
helsta einkenni svifsins í því. Hins
vegar eru hinar mörgu tjamir norð-
an við vatnið býsna auðugar að
djásnþörungum og sömuleiðis
Sandvatn ytra og Másvatn.4 í Þing-
vallavatni er heldur ekki mikið af
djásnþörungum í svifinu, en í
Urriðavatni á Héraði og Vatnsfjarð-
arvatni á Vestfjörðum eru keðjulaga
djásnþörungar stór hluti af því. Lítið
er um þá í jökulvatnsblönduðum
vötnum, t.d. veit ég ekki til að þeir
hafi fundist á lífi í Lagarfljóti. í
Skjálftavötnum í Kelduhverfi, sem
mynduðust við jarðsig í ársbyrjun
1976, varð djásnþörunga vart þegar
á fyrsta sumri.5
Greiningarbækur
Elsta grundvallarritið um þennan
flokk er bók John Ralfs: British
Desmidieae, sem út kom í London
1848, með litmyndum eftir Edward
Jenner.6 (Svarthvít endurprentun út-
gefin af Verlag J. Cramer í Þýska-
landi 1972.) Glæsilegasta mynda-
verkið er bók W. West og G. S. West:
A monograpli of the British Desmidia-
ceae í fimm bindum, útgefin af Royal
Society í London 1904-19237 og mun
nú vera torgæt.
Besta greiningarbókin er rit W.
Krieger: Die Desmidaceen í 13. bindi
hinnar stóru ,Rabenhorst Krypto-
18