Náttúrufræðingurinn - 2006, Síða 35

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
in kljáðust (0,01-1,0 sinnurn á klst.)-
Að meðaltali kljáðust hestarnir 0,25;
0,54 og 0,44 sinnum á klst. í hópi I,
II og III. Marktækur munur var á
milli hópa I og II (U-próf, p<0,0001)
en ekki milli hópa II og III. Greini-
legt er því að samskiptin jukust
þegar helmingur upprunalega
hópsins 1997 var fjarlægður og hið
sama virðist hafa gerst 1999 þegar
ókunnug hross voru sett í heima-
stóð. í rannsókn á Hólum í Hjalta-
dal að vetrarlagi á sex hópum kunn-
ugra hrossa árið 2001 (2 hópar) og
2002 (4 hópar) kljáðust hrossin að
meðaltali 0,45; 0,63; 0,17; 0,31; 0,08
og 0,26 sinnum á klst. þegar bjart
var.29 Fyrra árið á Hólum kljáðust
hrossin óvenjumikið, sennilega
vegna lúsar. I hópum ungra grað-
hesta erlendis, taminna hesta ann-
ars vegar og Takhi-hesta hins vegar,
kljáðust hestarnir 0,24 og 0,53 sinn-
um á klst. að meðaltali.30 í hópi
skoskra smáhesta þar sem flest
hrossin voru hryssur og enginn
stóðhestur var til staðar var tíðnin
0,64.19 I hópi Camargue-hesta með
stóðhestum kljáðust hrossin
0,06-0,13 sinnum á klst.24 og í stóði
Takhi-hesta með stóðhesti í Frakk-
landi var tíðnin 0,07 (óbirt gögn frá
2000 -fyrri höfundur). Nákvæmar
upplýsingar um athuganir erlendis
á tíðni þess að kljást í hópum sem
eru sambærilegir eru mjög tak-
markaðar en í heildina séð benda
gögnin til þess að hryssur og tryppi
kljáist minna þegar stóðhestur er til
staðar og styður það tilgátu Feist og
McCullough frá 1976 um hemjandi
áhrif stóðhesta á félagsleg samskipti
innan hjarðarinnar.
Þar eð fullorðnu hryssurnar léku
sér svo að segja ekki neitt eru með-
altöl leiks byggð á leik unghrossa
og geldinga (folöldin ekki með). I
hópi I léku hrossin sér að meðaltali
0,15 sinnum á klst., í hópi II var
tíðnin 0,23 og 0,20 í hópi III. Mer-
tryppi leika sér minna en hesttrypp-
in og eiga færri leikfélaga (U-próf,
p<0,05 fyrir hópana þrjá) og þessi
kynjamunur kom strax fram á litlu
folöldunum (U-próf, ár lögð saman,
p<0,01). Þegar hóparnir eru bornir
saman kemur í ljós að geldingarnir
og tryppin léku sér meira í félags-
lega óstöðugum hópurn. Sá hópur
sem lék sér mest (þ.e. l-4ra vetra
hestar) lék sér marktækt meira í
hópi II og III en í hópi I (Kruskal
Wallis: p<0,05) og á milli ung-
hryssnanna í hópi I og III reyndist
líka vera marktækur munur (U-próf,
p<0,05).
Væntanlega er skýringanna að
leita í því að hrossin eru að kanna
hvernig þeim líkar við nýju félag-
ana og meta stöðu sína og styrk
með leik.
Erfitt er að meta hver áhrif stóð-
hests eru á hegðun tryppa en sér-
lega áhugavert er hversu lítil tengsl
hryssna við eldri afkvæmi sín eru í
íslensku hópunum. I rannsókn á
Camargue-hestum með stóðhesti24
kljáðust tryppin bæði við mæður
sínar og jafnaldra. Þar sem stóðhest-
ur er ekki til staðar virðast hryss-
urnar því kjósa að kljást mest innan
síns félagshóps. Þessar niðurstöður
geta verið vísbending um það að
a.m.k. sumir stóðhestar hindri full-
orðnar hryssur í að bindast vináttu-
böndum við jafnöldrur sínar en
leyfi samskipti við afkvæmi sín.
Með þessu móti geta þeir hugsan-
lega verið meira ríkjandi þegar að-
gangur að vatni og fæðu er í húfi.
Augljóst er að mun meiri rannsókna
er þörf á þessu sviði til að geta full-
yrt mikið um félagsleg áhrif stóð-
hests.
ÁHRIF SKYLDLEIKA
Marktæk tengsl voru milli skyld-
leika og tíðni þess að kljást, bæði
1997 og 1999 (tRwpróf, p<0,001 fyrir
hóp I og III). Þessi áhrif eru þó ekki
vegna tengsla rnilli mæðgna,
mæðgina eða systkina (sjá 1. og 2.
töflu). Hins vegar voru þessi tengsl
ekki lengur marktæk í hópi III þegar
stjómað var fyrir áhrifum uppruna
(þ.e. frá hvað bæ þau komu) svo að
kunnugleiki virðist ráða meira en
skyldleiki. í hópi I hafði skyldleikinn
líka marktæk áhrif á það við hverja
tryppin og geldingarnir léku sér en
ekki í hópi III. Einnig komu í ljós
marktæk jákvæð tengsl á milli skyld-
leika og nálægðar í virðingarröð
meðal hryssnanna bæði árin
(tnupróf, p<0,001 fyrir hóp I og III) en
ekki meðal tryppanna og gelding-
anna. Þessar niðurstöður benda til
að innan sama félagshóps í heima-
stóði þar sem allir þekkjast tengist
hrossin meira skyldum einstakling-
um (11. mynd) og svo virðist sem
meðal eldri hrossanna séu skyld
hross álíka sett í virðingarröðiiani.
Margs konar dýr geta þekkt ættingja
sína jafnvel þó þau hafi ekki haft
samneyti við þau.31'32 Hestar þekkja
einstaklinga úr sama stóði á lykt,
hljóðum og útliti3-9 og í fjölskyldu-
hópum kljást hrossin mest innan
fjölskyldunnar9-21-22-28 Monard og fé-
lagar21 sáu merki þess að unghryssur
virtust þekkja skyldar hryssur því að
þegar þær yfirgáfu fæðingarhóp og
leituðu uppi nýjan hóp völdu þær
hóp sem innihélt skylda og kunnuga
hryssu fremur en óskylda og kunn-
uga hryssu. í sömu rannsókn kom í
ljós að hryssur stöðvuðu skylda
stóðhesta þegar þeir ætluðu að
makast við dætur þeirra.
Áhugavert er að athuga nánar
ættrækni meðal hesta. Rannsókn á
því hvort unghross leiti fremur í
félagsskap skyldra hrossa en
óskydra var gerð á Hólum 2003 og
2004. Úrvinnslu er ekki lokið en
ljóst er að í hópi þar sem unghryss-
urnar voru allar ókunnugar (2004)
tengdust þær ættingjum sínurn ekki
meira en öðrum innan fjögurra
vikna, en þegar ókunnugum hross-
um var hleypt inn í heimastóð
(2003) héldu þau sig meira nálægt
þeim sem voru meira skyld.10
ÖNNUR HEGÐUN
í hópunum á Skáney var nokkuð al-
gengt að sjá fylfulla hryssu komna
að köstun riðlast á geldu merunum
þegar þær gengu. Þó að hegðun af
þessu tagi sé sjaldgæf er hún ekki
óþekkt erlendis.3 I hópi I sýndu
fimm af 12 fylfullum hryssum og
35