Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 2006, Qupperneq 57

Náttúrufræðingurinn - 2006, Qupperneq 57
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Það er mikill kostur að Darwin setur oft og tíðum fram spumingar eða jafnvel grun og það stuðlar að því að Uppruni tegundanna er alltaf áhuga- verð aflestrar. Höfundurinn nálgast náttúruna sem rannsóknarviðfangs- efni og vísar í rannsóknir artnarra, en setur sig ekki á stall sem véfrétt sem skilur allt og veit allt. Þannig vekur hann upp ýmsar áhugaverðar spumingar og möguleika á túlkrm, sem ekki var hægt að svara á hans tíma. Með nýrri tækni hafa menn leitað og fengið svör við sumum þessara spurninga, nefna má ráð- gátuna um uppruna hunda. Það á líka við um gamlar rannsóknaspumingar, sem ekki hafa fengist skýr svör við, að þær jafnvel gleymast. Lestur eldri texta getur hjálpað til við að vekja upp slíkar spurningar og opna fyrir möguleika á að við þeim fáist svör. Texti bókar Darwins er einmitt þannig og jafnvel má finna þar ýmislegt sem tengist því sem komið hefur fram síðar. Þannig ræðir Darwin um að hluti breytileika lífvera sé hvorki til gagns né skaða fyrir tegundimar, ekki sé ástæða til að skýra allt sem afleiðingu af náttúrulegu vali. Um- ræða hans um tegundir og afbrigði innan þeirra á fullt erindi til okkar ertn í dag. Frá upphafi hafa verið deildar meiningar um efnið og sést slíkt meðal annars í frægu verki Hermans Melville Mobý Dick. Darwin telur þessa umræðu deilu um keisarans skegg. Slíkar deilur spretta gjama af mismunandi skilgreiningum og þá getur gleymst hver var upphaflegur tilgangur með hugtakinu sem deilt er um. Sum hugtökin sem Darwin notar og kynnti til sögunnar hafa verið gripin á lofti og oft notuð til að þjóna annarlegum ástæðum. Darwin út- skýrir þessi hugtök ágætlega, svo sem hvað hann á við með aðlögun og lífsbaráttu. Darwin kemur víða við í Uppruna tegundanna og tínir til mörg ólík og skemmtileg dæmi. Sumar lýsingar hans væru vel til þess fallnar að fella inn í náttúrulífsþætti; nefna má dæmi um hvernig ónothæfir vængir á bjöllum á eyjunni Madeira hafa orðið algengir, hugsanlega vegna þess að bjöllur sem fljúga eiga á hættu að hrekjast á haf út. Annað dæmi sem orðið er vel þekkt er hvernig eigin- leikum sem ekki er lengur þörf fyrir hrakar, þar má nefna augu lífvera sem lifa við stöðugt myrkur en slík hnign- un hefur endurtekið orðið meðal krabbadýra sem búa í hellum í Evrópu og N-Ameríku. Darwin kemur einnig með markvert innlegg í samspil milli tegimda, þar á meðal efni sem við íslendingar höfum heyrt mikið af en það eru áhrif beitar á gróður, og einnig umræðu um önnur vistfræðileg við- fangsefni eins og samkeppni, en vist- fræði varð ekki að eiginlegri fræði- grein fyrr en á sjöunda áratug síðustu aldar. Umfjöllun Darwins um að eyður í steingervingasögunni megi rekja til þess að jarðsagan sé brota- kennd hefur hvað eftir annað verið studd af týndum „hlekkjum" sem hafa komið í leitimar. Dæmi er hinn ný- fundni steingervingur Tiktaalik roseae sem greindist á Ellesmereeyju í Kanada og er talinn hlekkur í þróunar- sögu ferfætlinga frá fiskum. Nálgun Darwins gerir náttúru- skoðun áhugaverðari en ella væri. Náttúruskoðun þarf ekki aðeins að vera til að þjóna áhuga okkar á að safna og skrásetja hin ólíku fyrirbæri náttúrunnar, heldur er hún líka vett- vangur þar sem við getum velt vöngum, sett fram tilgátur um nátt- úruna og vegið þær og metið. Segja má að Darwin hafi verið ágætis náttúruskoðari. Þegar hann lagði upp í leiðangur sinn með Beagle var hann tiltölulega óreyndur og ætlaði eftir förina að gerast prestur. Darwin lýsir því reyndar í ferðasögunni, Voyage of the Beagle, að því miður hafi hann blandað saman sýnum frá ólíkum Galapagoseyjum en einnig eru til sögur af því að hann ásamt öðrum um borð hafi hreinlega borðað merkar skjaldbökur sem safnað hafði verið og hent leifunum. Darwin var athugull, hann safnaði upplýsingum og sýnum og bar þau síðan undir sér fróðari sérfræðinga þegar hann kom aftur til Englands. Þannig leitaði hann til fuglafræðinga og bað þá að útskýra fyrir sér og flokka hinar ólíku finkur frá Galapagoseyjum, en hann furðaði sig á hversu mörkin milli tegunda voru óljós. Og Darwin gerir meira en að skoða og skrá; tuttugu árum eftir siglinguna með Beagle og eftir lestur bóka og samskipta við fjöldann allan af fræðimönnum er Uppruni tegund- anna tilbúin til útgáfu. Þar tengir hann saman og útskýrir hinn mikla líf- fræðilega breytileika og dregur saman flóð upplýsinga í eina heilsteypta kenningu. Dæmi um athygli Darwins og hversu víða harin hefur komið við er að þegar sagt var frá því á ráðstefnu nýlega að þörungar hefðu greinst í skýi, þá benti einn áheyrenda úti í sal á að Darwin hefði einmitt haft grun um þetta, hann hefði tekið sýni úr þéttu þokulofti sem honum fannst áhugavert og sent þýskum þörunga- fræðingi til greiningar. Þróunarkenningin tengir saman hinn mikla breytileika lífríkisins og einnig ólíkar greinar líffræðinnar. Þróun hefur auk þess bein áhrif á okkar daglega líf. Líkt og Ömólfur Thorlacius rekur í inngangi bókar- irtnar er í meira lagi varasamt að hafna þróunarkenningunni eða vísinda- legum aðferðum vegna pólitískra skoðana líkt og gert var í landbúnaðar- stefnu Lysenko í Sovétríkjunum. Einnig þurfum við að vera á varðbergi ef fólk ætlar sér að misbeita þróunar- fræði til að réttlæta pólitískar ákvarð- anir eða inngrip í líf manna, en allir þekkja stefnu nasista og fleiri dæmi frá síðustu öld. Niðurstöður rannsókna í þróunarfræði sýna hvemig lífverur mótast af samspili erfða og umhverfis og að ekki eru neinar líffræðilegar ástæður sem réttlæta kynþáttahyggju eða mismunun manna. Hagnýting þróunarfræðinnar er kannski aug- ljósust í baráttunni við sjúkdóma, þar sem hxin getur útskýrt ónæmi veira og baktería gagnvart lyfjum. Auk almenns þekkingargildis hafa þróun- arfræðirannsóknir einnig komið að notum í landbúnaði og við nýtingu og vemdun náttúrulegra stofna lífvera. Útgáfa Hins íslenzka bókmennta- félags á Uppruna tegundanna er lofsvert framtak og öllum aðstandendum verksins til mikils sóma. Snæbjörn Pálsson er lektor við Líjfræðiskor Háskóla íslands 57

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.