Náttúrufræðingurinn - 2006, Blaðsíða 58

Náttúrufræðingurinn
Reykjanesfólkvangur
AUÐLIND VIÐ BÆJARMÖRKIN
Reykjanesfólkvangur var auglýstur
sem friðland þegar hann var stofnaður
fyrir rúmum 30 árum. Tilgangurinn
var fyrst og fremst sá að taka frá land
þar sem landsmenn, og þá einkum
höfuðborgarbúar, gætu notið útivistar
á svæði nálægt byggð sem væri lítt
snortið og þar sem margt áhugavert
væri að sjá. Sveitarfélögin sem stóðu
að stofnun fólkvangsins, sem er um
300 ferkílómetrar að stærð, eru
Reykjavík, Hafnarfjörður, Grindavík,
Kópavogur, Seltjamames og Reykja-
nesbær. Grindavík og Hafnarfjörður
eiga mestallt landið. Fulltrúar meiri-
hlutans í hverju sveitarfélagi mynda
stjóm og hefur fulltrúi Reykjavíkur
alltaf verið formaður. í auglýsingunni
er kveðið á um að nýting jarðvarma sé
undanþegin friðlýsingu og einnig að
eignarréttur ráði þegar um fram-
kvæmdir sé að ræða, en þó með því
skilyrði að Náttúruverndarráð (nú
Umhverfisstofnun) úrskurði að ekki
sé um of mikið jarðrask að ræða.
Undirrituð tók við stjórn fólk-
vangsins seint á árinu 2002 sem full-
trúi R-listans. Þótt ég hafi farið
töluvert um Reykjanesið fyrir þann
tíma þekkti ég svæðið illa. Ég vissi
ekki hver mörk fólkvangsins væru. Ég
hafði komið nokkrum sinnum í
Krýsuvík og skoðað hverina og
kirkjuna og einu sinni keyrt um Vig-
dísarvelli. Einnig hafði ég komið á
Selatanga. Nú, tæpum 4 árum seinna,
þekki ég fólkvanginn mun betur og
fullyrði að þarna er um að ræða
fjársjóð sem við eigum að vemda fyrir
komandi kynslóðir sem útivistarsvæði
og miðstöð fræðslu.
Mig grunar að flestir höfuðborgar-
búar séu í svipuðum sporum og ég
var. Þeir þekkja ekki svæðið! Það eru
væntanlega ýmsar ástæður fyrir
þessari fákunnáttu en í mínum huga
hefðu sveitarfélögin getað staðið sig
betur í því að vekja athygli á svæðinu
og byggja það upp sem útivistarsvæði.
Tíminn hefur verið nægur. Hvað
veldur? í skýrslu um fólkvanginn,
sem Sigrún Helgadóttir náttúmfræð-
ingur vann fyrir stjómina, er saman-
kominn mikill fróðleikur. Höfundur
bendir m.a. á að fulltrúar í stjóminni
hafa svo til aldrei verið áhrifamenn í
sveitarfélögunum og að fjárveitingar
hafa alltaf verið skammarlega litlar.
Starfsemin hefur verið sú sama ár eftir
ár og því miður hefur lítið miðað í að
gera átak í málefnum fólkvangsins.
Núverandi stjóm hefur hug á að hefja
slíkt átak. Haldið var málþing í
september 2005 um stöðu og framtíð
svæðisins, opnuð var heimasíða og
sótt hefur verið um hærri fjárframlög
til sveitarfélaganna. Stefnt er að því að
ráða landvörð næsta sumar. En hvað
framtíðin ber í skauti sér er óljóst því
eftir kosningar verður ný stjórn
skipuð. Að mínu mati er þetta ekki
gott stjórnarfyrirkomulag. Vonandi
verður breyting þar á. Ein hugmynd
er að stofna einskonar þjóðvang þar
sem ríki og sveitarfélög ynnu saman
og fagaðilar sætu í stjóm. Eitt er víst -
þegar á reynir eru völd þessarar
stjómar afar lítil.
Skilningur á gildi svæðisins sem
friðlýsts lands virðist vera takmarkað-
ur. Slæm umgengni er til marks um
það. Vélhjóla- og jeppamenn sækja
stíft inn í fólkvanginn og hafa valdið
miklum skemmdum. Þessi ólöglega
umferð um allar trissur er orðin gífur-
legt vandamál og eykst jafnt og þétt
samfara auknum innflutningi slíkra
ökutækja. Stjóm fólkvangsins hefur
verið á einu máli um að akstur slíkra
tækja fari ekki saman við það
markmið að fólkvangurinn skuli vera
griðland fyrir göngufólk og þá sem
koma til að njóta kyrrðarinnar og
náttúrunnar. Ofbeit hefur lengi verið
vandamál og sú aðferð að loka féð
innan beitarhólfa í fólkvanginum, sem
landeigendur hafa gert í samvinnu við
Landgræðsluna, hugnaðist stjóminni
ekki. Engu að síður var það fram-
kvæmt. Skort hefur á að gömul mann-
virki séu fjarlægð en slíkt er á ábyrgð
landeigenda. Skilti freista skyttna og
síðastliðið sumar gáfu landeigendur
heimsfrægum leikstjóra leyfi til að
brenna gróður í einu fallegasta
fjallinu. Og svo tekur steininn úr nú
þegar fyrirætlanir Hitaveitu Suður-
nesja um tilraunaboranir og nýtingu
mjög víða um fólkvanginn eru ljósar.
Reyndar fengu þeir leyfi árið 2000 til
tilraunaborana við Trölladyngju, hafa
borað þar eina holu og eru nýbyrjaðir
á annarri við Sogin. Markmiðið er að
stofna til allt að fjögurra 100 MW
virkjana á miðju nesinu til að afla
raforku fyrir álver. Enda þótt ákvæði
um nýtingu jarðvarma hafi verið sett í
friðlýsinguna getur engum heilvita
manni að hafa dottið í hug að unnt
væri að leggja allt svæðið undir í þeim
tilgangi. Þegar ég skoða svona áform
þá setur að mér hroll.
Hvernig stendur á því að okkur
íslendingum þykir ekki vænna um
landið okkar? Vilja menn sjá virkjanir,
raflínur og verksmiðjur um allt? Eða
eru ráðamenn að taka ákvarðanir sem
almenningur er kannski ekki sam-
mála? Sumar skoðanakannanir benda
til að svo sé. Það er kominn tími til að
fólk láti heyra í sér. Vonandi ber
þjóðin gæfu til þess að snúa við
blaðinu og átta sig á því að falleg og
stórkostleg náttúra er auðlind sem
okkur ber að vemda. Um leið þarf að
tryggja að fólk hafi tækifæri til að njóta
náttúrunnar og fræðast um undur
hennar. Ljóst er að ýmis atvinnu-
tækifæri felast í slíkri nýtingu.
Hrefra Sigurjónsdóttir er prófessor í
líffræði við Kennaraháskóla íslands
og formaður stjórnar
Reykjanesfólkvangs 2002-2006
58