Náttúrufræðingurinn - 2000, Qupperneq 30

Á öðrum tungum er þessi mosaflokkur
yfirleitt kenndur við lifur (gr. hepatis).
Skýringin mun vera sú að dýjaskóf og
skyldar tegundir voru fyrrum notaðar til
lækninga á lifrarsjúkdómum, samkvæmt
þeirri gömlu aðferð, sem var sérstaklega al-
geng í Evrópu á 15. og 16. öld, að „lækna líkt
með líku“ (simila similum curantur), og flipar
þessara plantna hafa víst þótt minna á lifur.
Á ensku kallast flokkurinn liverworts =
lifurjurtir og er ekki talinn með mosum
(mosses) skv. breskri málhefð. (Þýska:
Lebermoose, danska: levermoser, sænska:
levermossor). Islenska heitið soppmosi er
hins vegar dregið af gamla orðinu soppur =
bolti, knöttur, og vísar til gróhylkjanna, sem
oft eru kúlulaga. Það er að því leyti óhentugt
að gróhylki þessara mosa eru fáséð, lítið
áberandi og vara stutt, svo að skýring
nafnsins er sjaldan augljós. (Sjá greinar
Bergþórs Jóhannssonarí Náttúrufr. 1961 og
1962ogFjölritNáttúrufrst. 1,1985.)
Soppmosar1 eru ýmist skóflaga (þal-laga)
eins og dýjaskófin, og þá vanalega allstórir
og áberandi, eða skiptir í stöngul og örsmá
blöð, en eru þá vanalega litlir og leynast
gjaman milli annarra mosa. Frá baukmosum
(Musci) eru þeir oftast auðþekktir á því að
blöðin eru í tveim eða þrem röðum nokkurn
veginn í sama fleti og stöngullinn vanalega
liggjandi. Því mætti eins vel kalla þá „flat-
mosa“ (1. mynd). Um 140 tegundir sopp-
mosa eru nú þekktar hér á landi.
Dýjaskóf er af ættinni Marchantiaceae og
ættbálknum Marchantiales, en í honum eru
eingöngu þallaga mosar af svipaðri gerð og
dýjaskófin, en varla kemst nokkur þeirra í
samjöfnuð við hana hvað snertir fjölbreytni
í innri gerð. Tegundafjöldi þessa ættbálks er
hins vegar ekki mikill, um 55 tegundir þekkt-
ar í Evrópu, 11 á íslandi. í hitabeltinu eru þó
mun fleiri tegundir þekktar. Þallaga sopp-
mosar eru einnig í refilmosabálki (Metz-
geriales), en þeir eru yfirleitt mun einfaldari
að gerð.
1. Nýlega er komið út hefti eftir Bergþór
Jóhannsson um nokkurn hluta íslenskra soppmosa
í Fjölritum Náttúrufræðistofnunar fslands, nr. 38,
en þar er ekki fjallað um þessa bálka og bíður það
væntanlega næsta eða þarnæsta heftis.
1. mynd. Dœmigerður soppmosi (Plagio-
chila asplenioides, sniðmosi).
■ TEGUNDASKIPTING
OG -FJÖLDI
í flestum mosaflórum er dýjaskófin í Norður-
og Norðvestur-Evrópu talin til einnar teg-
undar, Marchantia polymorpha L. (sensu
lato). Þessi safntegund er þó mjög breytileg
og sumir skipta henni í tvö eða þrjú afbrigði
eða deilitegundir; ssp. polymorpha (ssp.
aquatica) og ssp. alpestris, eftir því hvern-
ig miðrifinu er háttað, en það er mun skýrara
á þeim fyrmefndu. Sumir kalla þetta jafnvel
sjálfstæðar tegundir (smátegundir), sem þó
er umdeilt.
Bergþór Jóhannsson telur tvær tegundir í
mosaskrá sinni (Rv. 1983), þ.e. Marchantia
polymorpha L. og M. alpestris (Nees) Burg-
eff. I „Notes on some Icelandic bryophyte
species“ í Acta bot. isl. 7: 37-50, 1984 ritar
hann þetta um dýjaskóf:
Marchantia L. By far the commonest taxon is
M. alpestris (Nees) Burgeff. Other taxa known
156