Náttúrufræðingurinn - 2000, Qupperneq 90

Kolaforði jarðar er mikill. Kolamyndanir
eru þekktar í öllum heimsálfum. Stærstur
hluti kolalaganna er frá kolatímabilinu og
fram á permtímann og aftur frá miðju
júratímabili og fram á mið-tertíer. Áætlað
magn kolamyndana jarðar ofan 1000 metra
dýpis er 7100 milljarðar tonna. Heildar-
magnið gæti verið helmingi meira. Banda-
ríkin, Rússland og Kína eru sérstaklega
auðug af kolum. Bandaríkin hafa stundum
verið nefnd Saudi-Arabía kolanna. Þar eru
um 20% af áætluðu kolamagni jarðar, eða
1700 milljarðar tonna, ofan 1000 metra dýpis.
Forðinn er hins vegar mun minni, þ.e. magn
kola í þekktum námum. í Bandaríkjunum er
hann um 280 milljarðar tonna.
Árleg vinnsla kola í heiminum nú er um 4
milljarðar tonna. Því er Ijóst að kolaforði
heimsins mun endast í margar aldir miðað
við núverandi vinnslu og í árþúsundir ef
allar kolamyndanir jarðar eru tíndar til.
Mestur hluti kolanotkunarinnar fer til raf-
orkuframleiðslu. Einnig fer umtalsvert magn
til vinnslu ýmissa málma úr málmgiýti. Nú er
búið að þróa tækni til að framleiða gas úr
kolum og er hún nú þegar hagnýtt á Nýja-
Sjálandi. Margir sjá fyrir sér að með þessari
tækni muni kol koma í stað olíu og gass,
þegar þær auðlindir þrýtur, en aukin kola-
notkun mundi þó skapa umhverfisvanda-
mál.
■ AÐRIR orkugjafar
Jarðolía og kol eru mikilvægustu orku-
gjafamir í dag, en almennur áhugi og vilji er
fyrir því að auka notkun ýmissa annarra
orkugjafa, einkum til þess að draga úr
mengun og vinna gegn gróðurhúsaáhrifum,
sem munu leiða til hækkandi hita á jörðinni.
Ahuginn beinist helst að því að auka hlut
endumýjanlegra orkugjafa.
Mikil áhersla er lögð á tæknilegar framfarir
til að nýta sólarorku, beint eða óbeint,
vegna þess að sú orkulind gengur ekki til
þurrðar, líkt og olía og kol, og mengandi
áhrif eru lítil eða engin. Sólarorku má beisla
óbeint með því að virkja vatnsföll og vind
og nýta plöntur til framleiðslu á eldsneyti.
Sólarorku má nýta beint til upphitunar og
raforkuframleiðslu eins og þegar er gert í
smáum stíl. Einnig hefur verið áhugi á því að
nýta sjávarfallastrauma þar sem aðstæður
henta. Þar er orkugjafinn aðallega aðdráttar-
afl tunglsins.
Aðrir orkugjafar eru geislavirkt úran og
jarðhiti. Úran er, eins og kol og olía, auðlind
sem ekki endumýjast. Hins vegar er jarðhitinn
endumýjanleg auðlind, þótt einstök svæði
endumýist ekki jafnhratt og þau em nýtt.
Vatnsafl
Eina sólarorkan sem beisluð er óbeint í
einhverjum mæli er vatnsaflið. Um 30%
raforku í þróunarlöndunum eru framleidd
með þessum hætti og þar er víða mikið
vatnsafl enn óbeislað. Fyrir allan heiminn
er þessi tala þó mun lægri, eða 7%. Hér á
landi eru um 84% allrar raforku framleidd
með vatnsafli, eða sem nemur nálægt 17%
af árlegri orkunotkun íslendinga. 2. tafla
sýnir vatnsaflsstöðvar á íslandi og stærð
þeirra en 3. tafla önnur raforkuver og raf-
stöðvar.
Vatnsaflsvirkjanir eru ýmist rennslis-
virkjanir eða miðlunarvirkjanir. Þær fyrri
hafa þann kost að umhverfisáhrif þeirra
eru minni, en hinar síðarnefndu eru yfir-
leitt hagkvæmari. Miðlun sem felur í sér
gerð uppistöðulóna er nauðsynleg ef mikil
sveifla er í rennsli þess vatnsfalls sem
virkjað er, eftir árstíðum eða veðurfari, en
hún getur líka talist nauðsynleg vegna
sveiflna í orkunotkuninni. Uppistöðulón
valda umtalsverðum breytingum á um-
hverfinu og geta kaffært gróið land sem
nýta mætti til annars. Þau hafa áhrif á
rennslismynstur vatnsfallsins neðan miðl-
unarlónsins og geta valdið breytingum á
vistkerfi þess og fiskigengd. Breyting á
slíku mynstri getur verið jákvæð eða
neikvæð. Mikið jarðrask fylgir oft virkjun
vatnsfalla. Að öðru leyti verður ekki séð
að vatnsaflsvirkjanir spilli umhverfi sínu
og þær valda ekki mengun.
Áætlað er að það vatnsafl sem virkja megi
á íslandi (stærð auðlindarinnar) dugi til að
framleiða 7300 megavött af rafmagni (26
Búrfellsvirkjanir).
216