Náttúrufræðingurinn - 2000, Blaðsíða 7

Aðalheimkynni pólátu eru einnig á heim-
skautasvæðunum (1. mynd C). Að mestu leyti
fellur útbreiðslusvæði hennar saman við
útbreiðslusvæði ísátunnar, en það nær þó
lengra til suðurs. Gagnstætt ísátu er póláta
einnig algeng utan við landgrunn megin-
landanna. Við Island finnst hún einkum í kalda
sjónum djúpt norðaustur af landinu.
Talið er að Miðjarðarhafið myndi út-
breiðslukjama Helgolandsátu, en í Atlantshafi
eru norðurmörk útbreiðslusvæðisins nokkum
veginn þar sem suðumiörk útbreiðslusvæðis
rauðátunnar eru (1. mynd D). Norður af Bret-
landseyjum, í Norðursjó og við Noregs-
strendur eru þó báðar tegundirnar algengai'.
Helgolandsáta er sjaldséð á Islandsmiðum en
hefur þó stöku sinnurn fundist hér (Colebrook
1986).
■ LÝSING
Það var norski biskupinn Johan Ernst
Gunnerus sem fyrstur manna lýsti rauð-
átunni árið 1770 (Marshall og Orr 1972).
Hann tók eftir því að rauðátan hafði aðeins
eitt auga og nefndi hana því Monoculus
finmarchicus, eða eineygða dýrið frá
Finnmörku, en þar fann hann fyrstu dýrin.
Nafninu var síðar breytt í Calanus fin-
marchicus.
í íslenskum heimildum er átu sennilega
fyrst getið í ferðabók Olaviusar, sem kom út
á dönsku árið 1780 en í íslenskri þýðingu
árið 1964 (Ólafur Olavius 1964). Olavius
þessi hét raunar réttu nafni Ólafur Ólafsson.
Arið 1755 réðu dönsk stjórnvöld hann til að
ferðast um landið, m.a. til að kynna sér
fiskveiðar og fiskimið Islendinga, en dönsk
stjórnvöld höl'ðu um þær mundir talsverðan
áhuga á náttúruauðæfum íslendinga og
hvernig þau yrðu best nýtt. í skýrslu um at-
huganir sínar, Oeconomisk Reise igjennem
de nordvestlige, nordlige og nordöstlige
Kanter af Island, segir hann frá því (bls.
344) að lítil rauð sjávarskordýr hafi sést fara
á undan síldartorfum fyrir norðan land. Má
telja sennilegt að Olavius hafi hér átt við
rauðátu.
Rauðátan (2. mynd) er af ættbálki krabba-
l'lóa eða árfætlna (Copepoda), en til þess
5