Náttúrufræðingurinn - 1997, Síða 4

Geta landnýting
OG LANDVERND
VERIÐ SYSTUR?
I þeim miklu umræðum sem hafa orðið um
nýtingu náttúruauðlinda Islendinga hefur
mátt greina þá skoðun að nýting landsins
skaði ásýnd þess og valdi oft náttúruspjöllum.
Ekki þarf um það að deila að sú náttúra sem við
nú höfum fyrir augum er mótuð af dvöl manna
hér frá landnámi. Varla er hægt að finna
náttúruleg svæði sem ósnortin eru af mann-
anna gerðum nema sums staðar uppi á há-
lendinu, á áreyrum, jökulaurum og söndum og
í votlendi sem ekki hefur verið ræst fram. Sú
mikla gróður- og jarðvegseyðing, sem hér
hefur orðið, er að miklu leyti afleiðing af
nýtingu fátækrar þjóðar á viðkvæmu landi
norður á hjara veraldar í ellefu aldir.
Landbúnaður er algengasta form landnýt-
ingar og nauðsynlegt er að stefnt sé að sjálf-
bærri nýtingu lands. Krafa dagsins er að
búvörur séu ódýrar, hollar og framleiddar í sátt
við umhverfið. Þær verða að standa sig í sam-
keppni við erlenda framleiðslu, bæði hvað
varðar verð og gæði. Jafnframt verður þó að
gæta þess að ekki sé gengið á landgæði þegar
fram í sækir. I öllum störfum sínum eiga ís-
lenskir bændur því að stefna að því að skila
landinu til komandi kynslóða í betra ástandi
en það var þegar þeir tóku við því.
Varðveisla jarðvegs er eitt af mikilvægustu
viðfangsefnunum hér á landi. Eldvirkni og
köld veðrátta veldur því að gróður er við-
kvæmur og jarðvegur fokgjarn. Mikið land
hefur blásið upp á liðnum öldum og er enn að
blása. Afar brýnt er að laga búljárbeit að
landgæðum. Mikilvægt er að ekki verði hæg-
fara rýmun á næringarefnum í jarðvegi. Lítil
hætta er á því hér á landi að næringarefni tapist
út í umhverfíð þar sem ræktun einærra tegunda
er lítil og ræktað land er lítill hluti af heildar-
tlatarmáli landsins. Loks verður að gæta þess
að í jarðveg safnist ekki skaðleg efni, s.s.
þungmálmar, vamarefni sem em lengi að
brotna niður og þrávirk lífræn efni. Hætta á
slfku er þó einnig hverfandi hér.
Landbúnaðurinn á sinn þátt í gróðurhúsa-
áhrifunum margumtöluðu. Brennsla elds-
neytis og metan, sem myndast í haughúsum
og í meltingarfærum jórturdýra, eykur hlut
gróðurhúsalofttegunda. Við framræslu vot-
lendis eykst losun koltvíildis, en vemlega
dregur úr myndun á metani. Binda má kolefni í
gróðri og jarðvegi með því að auka umfang
gróðurlendis, t.d. með landgræðslu og skóg-
rækt. Nituráburður er oftast unninn með
brennslu olíu erlendis. Ræktun belgjurta erþví
liður í þeirri viðleitni að nýta sólarorku í stað
olíu þar sem þær vinna nitur úr andrúms-
loftinu.
Maðurinn hefur með nærvem sinni haft
áhrif á ásýnd landsins. Þau áhrif þurfa alls ekki
að vera neikvæð þar sem landslagið getur
orðið íjölbreyttara og fallegra. Til hefur orðið
hugtakið búsetulandslag og í nágrannalönd-
unum vilja menn varðveita sem flestar gerðir
þess. Búsældarleg sveit með gróskumikil tún
og fé á beit á sér sérstakan sess í hugum flestra
Islendinga. Hún ber vott um ræktarsemi og
dugnað genginna kynslóða og þeirra sem nú
sjá landsmönnum fyrir landbúnaðarvömm.
Gott útlit sveitabæja og nánasta umhverfis
treystir þá fmynd í hugum neytenda að
íslenskir bændur framleiði góða vöm í sátt við
umhverfið.
Ef íslenskur landbúnaður ber gæfu til að
fylgja því leiðarljósi að skila landinu í betra
horfí til komandi kynslóða er óhætt að segja að
landnýting og landvernd séu systur.
Áslaug Helgadótlir
66