Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1997, Síða 79

Náttúrufræðingurinn - 1997, Síða 79
Frá skaftáreldum: Flatahraun OG Ruddi JÓN JÓNSSON eir sem farið hafa til Laka og um leið nokkuð skoðað vestur- gjá Eldborgaraða, hafa orðið að fara yfir lítið hraunbelti suður af Lambavatni, og þá naumast veitt því mikla athygli. Þó liggur slóðin á smákaila meðfram þessu hrauni. Megi menn vera að því að stíga út úr bílum eða bara að líta út um gluggann og í átt til gígaraðarinnar, kemur í ljós að hraun þetta hefur runnið upp að einum stóru gíganna sem eldri eru en frá gosinu 1783 og ég tel að heitið hafi Rauðöldur (Jón Jónsson 1990), austur með honum og myndar flata lítið eitt bungulaga gróðurlausa hraunsléttu, sem frá sér sendir mjóa totu í átt til Lambavatns. Ef farið er nokkuð vestur með norðurrönd þessa hrauns, þar staldrað við og hugað að, verður fyrir dálítil, gróft hringlaga hraun- slétta, með lítið eitt uppverpta kanta, einkum að norðan- og vestanverðu. Svo virðist sem á þessum bletti, sem er 15-25 m í þvermál og vestast á hrauninu rétt áður en því tekur að halla vestur af, séu upptök þessa hrauns. Jón Jónsson (f. 1910) lauk fil.lic.-prófi í jarðfræði frá Uppsalaháskóla árið 1958. Hann starfaði hjá Raforkumálaskrifstofunni og síðar Orkustofnun frá 1958 til 1980 er hann lét af störfum fyrir aldurs sakir. Þar fékkst Jón einkum við leit að köldu og heilu vatni og síðast við gerð jarðfræðikorts af Reykjanesskaga. Á árunum 1969-1974 starfaði Jón á vegum Sameinuðu þjóðanna í Mið-Ameríku og fór síðar fjölda ferða sem ráðgjafi á þeirra vegum, einkum til Afríkulanda. Eftir að hann lét af störfum hefur hann haldið áfram rannsóknum, in.a. við Eyjafjallajökul og í nágrenni við æskuslóðirnar í Vestur-Skaftafellssýslu. Jón Jónsson er heiðursfélagi í Hinu íslénska náttúrufræðifélagi. Það hefur verið gaslítið og ollið rólega upp án þess að hlaða upp gígrima. Því hef ég nefnt það Flatahraun (1. mynd). Norðan við uppvarpið endar hraunið í þverhandar- þykkri brún ofan á þykku vikurlagi, án efa frá upphafi gossins 1783. Hraunið hefur að því er virðist runnið yfir vikurinn svo til nýfallinn og orðið til í fyrstu goshrinunni þegar „upp kom svart sandmistur og mokkur svo stór, að hann á stuttum tíma breiddi sig yfir alla Síðuna og nokkuð af Fljóts- hverfinu“ (Jón Steingrímsson 1973). Vikur- lagið er alveg við hraunröndina meira en 1,5 m þykkt, eins allt í gegn og úr vikurkornum sem eru um 1,5-2 cm í þvermál og næsta frauðkennt gler. Frá uppvarpinu liggja hraunrásir í lokuðum pípum til vesturs og suðvesturs (2. mynd) niður brekku og út á sléttu sem að sunnan er takmörkuð af Stóra- Svarti, gosmalargígnum mikla frá fyrsta gosi Eldborgarraða. Ljóst er af landslaginu að þangað gat hraunið ekki runnið nema því aðeins að upptök þess væru á áðurnefndum stað eða a.m.k. því sem næst. Lengi nokkuð eftir að ég veitti þessu hrauni sérstaka athygli var ég í nokkrum vafa um hvernig bæri að skýra tilveru þess og er að því vikið í fyrri ritgerð (Jón Jónsson 1994), en eftir margendurteknar athuganir og nokkrar mælingar tel ég nú ekki ástæðu til að efast um að þar hafi hraun, í byrjun Skaftárelda, komið upp nokkru utan við aðal gígaröðina. Það hefur myndað hrauntjörn yfir og umhverfis uppvarpið en út frá henni hafa hraunrásir legið í þrjár áttir, norður í átt Náttúrufræðingurinn 67 (2), bls. 141-143, 1997. 141
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.