Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1997, Page 87

Náttúrufræðingurinn - 1997, Page 87
Leyndardómar Vatnajökuls Hjörleifur Guttormsson og Oddur Sigurðsson: Leyndardómar Vatnaiökuls VÍÐERNI, FJÖLL OG BYGGÐIR Fjöll og firnindi, Reykjavík 1997. f október sl. kom út bók sem áhugamenn um náttúru íslands hljóta að staldra við. Hún er 280 bls. að stærð, með myndum á hverri síðu og nefnist: Leyndardómar Vatnajökuls. Víðerni fjöll og byggðir. Höfundar eru Hjörleifur Guttormsson, alþingismaður og líffræðingur, og Oddur Sigurðsson, jarð- fræðingur og jöklamælingamaður. Bókin hefst á stuttum almennum inngangi um umbrotin í Vatnajökli haustið 1996 og þar kemur fram að þau urðu hvatinn að bókar- skrifum þeirra félaga. Næst kemur jökla- fræðilegur kafli, eins og vera ber, þar sem greint er frá helstu grundvallaratriðum sem jökla varða og því hvers vegna Vatnajökull er þar sem hann er, stærð hans og ýmsum eiginleikum. Síðan kemur lýsing á eldsum- brotunum 1996 og jökulhlaupinu mikla sem kom í kjölfarið. Frásögnin er lifandi og æsileg enda höfundur textans á vettvangi og mátti hafa hraðan á og forða sér þegar hlaupið steyptist undan jöklinum niður Skeiðarársand. Eftir þetta er skotið inn kafla um eldfjallafræði og öskulög og stöðu ís- lands í heimsmynd jarðfræðinnar. Jafnframt er sagt frá öðrum eldstöðvum sem leynast undir Vatnajökli. Þegar hér er komið sögu telst umfjöllun um gosið í Gjálp og Gríms- vatnahlaupið 1996 lokið en þá byrjar annar hluti bókarinnar, sem er lýsing á vestan- verðum Vatnajökli og aðliggjandi svæðum. Ferðin hefst nyrst í Vonarskarði og henni léttir ekki fyrr en á hlaðinu á Breiðá á Breiða- merkursandi, hinu fornfræga höfðingjasetri sem hvarf undir jökul snemma á 18. öld en er nú komið undan ísi á ný þótt enginn viti nákvæmlega hvar bæjarstæðið var. Á þessari leið er greint frá staðháttum og helstu náttúruviðburðum sem orðið hafa á þessum slóðum síðan sögur hófust. Og satt að segja er af nægu að taka, eldsumbrot meiri en annarsstaðar á jarðarkringlunni, stórflóð, framgangur og hörfun jökla á víxl og uppblástur lands. í rammaklausum er ýmsu viðbótarefni komið fyrir, kveðskap, þjóðlegum fróðleik og þess háttar. Víða er leitað fanga til verksins enda fyllir heimildaskráin í bókarlok 10 síður. Þar eru einnig nafnaskrá og örnefnaskrá með yfir 1100 staðaheitum. Þegar rituðu efni hafa verið gerð skil er ekki nema hálf sagan sögð því yfir 300 ljós- myndir eru í bókinni auk uppdrátta og línu- rita. Ljósmyndir í bókum sem þessarri þurfa standast tvær ólíkar kröfur. Þær eiga að vera fallegar og hafa upplýsingagildi. Skorti á annað hvort þarf hitt atriðið að vega það UPP- Ég held að engri mynd sé ofaukið í þessari bók og margar þeirra eru hreint augnayndi. Linsunni er beint víða, niður í leirinn og upp til stjamanna og á allt þar í milli, bæði á lýs og menn. Þeir Oddur og Hjörleifur eiga fjölmargar myndir hvor en auk þeirra eru 32 aðrir skráðir fyrir myndum. Af nýjum bókum Skýringarmyndirnar eru fróðlegar, ekki síst þær sem byggðar eru á gögnum jökla- mælingamanna Orkustofnunar og Jökla- rannsóknafélagsins. Þau sýna gang skrið- jökla síðasta mannsaldurinn eða svo. Mér er nær að halda að þarna séu dregin fram mikil gögn sem ekki hafa birst á bók áður. En þótt mér finnist þetta hin besta bók er ekki þar með sagt að ég sé sammála öllu sem í henni stendur. Á bls. 83 er rætt um Köldu- kvíslarbotna og þeir sagðir vera við jaðar Köldukvíslarjökuls. Neðanmáls er því bætt við að á sumum uppdráttum Landmælinga íslands hafi botnarnir verið settir langtum sunnar, á aurana meðfram Köldukvísl aust- norðaustur af Hágöngum, þar sem nú er fyrirhuguð Hágöngumiðlun. „Það verður að teljast rangt og þarf að leiðrétta,“ segja höfundar bókarinnar. En hér eru þeir komnir út á hálan ís. Það er ekki bara „á sumum 149

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.