Náttúrufræðingurinn - 1997, Page 88

uppdráttum Landmælinga íslands“ heldur
nánast öllum, að Köldukvíslarbotnar hafa
verið settir á aurana austan við Hágöngur.
Þeir birtust þar strax á fyrsta nákvæma
kortinu af þessum slóðum, korti danska Her-
foringjaráðsins, sem út var gefið 1943.
Háhitasvæðið þarna á áraurunum hefur
verið kennt við Köldukvíslarbotna í öllum
gögnum Orkustofnunar frá því að svæðið
komst á skrá og á öllum jarðhitakortum er
nafnið sett á þennan stað. Að auki er
örnefnið haft á fyrrgreindum stað á örnefna-
korti, sem varðveitt er á Ornefnastofnun,
eftir Ingólf Einarsson og Hermann
Guðjónsson, en þeir eru manna kunnugastir
nafngiftum á þessum slóðum.
Örnefnið fór ekki að reika fyrr en með
lýsingu Haraldar Matthíassonar á Bárðar-
götu í Arbók FI 1963. Þar fínnur hann Köldu-
kvíslarbotnum stað á ruðningsöldunum við
rönd Köldukvíslarjökuls. Afleiðingin af því
varð sú að á nýjustu kortum (DMA-kortum
L.I.) er örnefnið sýnt á tveimur stöðum þ.e. á
gamla hefðbundna staðnum og líka við
jökuljaðarinn.
Köldukvíslarbotnar er gamalt örnefni og
eru nefndir í Ferðabók Sveins Pálssonar. I
Þjóðsögum Jóns Arnasonar er þess getið að
fyrrum væru þar miklar útilegumanna-
byggðir. Björn Gunnlaugsson og Sigurður
Gunnarsson fóru um Köldukvíslarbotna
árið 1839, fyrstir seinni alda manna svo vitað
sé. Lýsingar þeirra eru ekki svo glöggar að
unnt sé að staðsetja botnana með vissu eftir
þeim enda ólíklegt að þeir hafi vitað ná-
kvæmlega sjálfir hvar ætti að finna þeim
stað. Langlíklegasta skýringin á orðrómnum
um útilegumannabyggð í Köldukvíslar-
botnum er að gangnamenn úr Rangárþingi
hafi komið upp að Hágöngum og séð yfir
víðáttumikla flatana þar austur af, þar sem
Kaldakvísl var að ná fullri stærð á sléttum
eyrartungum, lindalækir liðuðust um gróður-
flesjur og reykir stigu upp af lágunt þústum
sem minntu á bæi í breiðri sveit úr fjarska.
Flulningurinn á Köldukvíslarbotnum upp
að jökli dregur örlítinn dilk á eftir sér. Hann
skilur aurana og hitasvæðið austan Há-
gangna eftir nafnlaus. í örnefnaskrá frá um
1950, eftir þá feðga Hermann Guðjónsson
og Guðjón Jónsson frá Asi, telja þeir
Hjörleifur sig fínna gamalt nafn á háhita-
svæðinu. Þar segir: „I Vonarskarði og suður
af því er Laugarsvæði, þar er mikið af
hverum og heitum uppsprettum“ (bls. 85).
Eins og sjá má virðist hér átt við allan
jarðhitann bæði í Vonarskarði og á svæðinu
austur af Hágöngum. Það er því hæpið að
kalla jarðhitastaðinn, sem fer á kaf í Há-
göngumiðlun næsta sumar, Laugarsvæði,
eins og þeir gera. Af ýmsum öðrum ástæð-
um er þetta líka afar óheppilegt örnefni.
Niðurstaða þessara untþenkinga er sú að
best sé að merkja Köldukvíslarbotna þar
sem ríkust hefð er fyrir þeim, það er á
aurunum austan við Hágöngur. Háhita-
svæðið skal áfram kennt við þá. Laugar-
svæði á ekki að nota.
f framhaldi af þessu verð ég að Ieiðrétta
litla villu í neðanmálsgrein á bls. 85. Þar er
sagt að Guðjón í Ási hafi verið í leiðangri
Fontenays sendiherra árið 1925 og farið þá
um Holtamannaafrétti og Hágangnasvæði.
Hið rétta er að þeir fóru ekki um þær slóðir
heldur um víðátturnar sunnan Köldukvíslar,
Veiðivatnahraun og að Heljargjá.
Hér hefur óþartlega mörgum orðum verið
varið í smámuni og neðanntálsgreinar.
Leyndardómar Vatnajökuls er stórfróðleg
bók og fögur, lipurlega samin og vel gerð.
Útgefandinn er nýtt forlag, Fjöll og firnindi.
Það var stofnað vegna þessarar útgáfu, eftir
að bókarhöfundar höfðu gengið bónleiðir til
búðar frá hverju forlaginu eftir annað. Nú
held ég að margir bókaútgefendur megi
naga sig í handarbökin og bölva glám-
skyggni sinni í sand og ösku. Ekki veit ég
hvort bókin Leyndardómar Vatnajökuls
verður tilnefnd til íslensku bókmenntaverð-
launanna en hún ætti það skilið.
Árni Hjartarson
150