Náttúrufræðingurinn - 1998, Qupperneq 65

Þórsmörk
Þórður Tomasson:
Þórsmörk
Land OG SAGA
Ritstjóri: Hálfdan Ómar Hálfdanarson
Mál og mynd, Reykjavík 1996.
Þetta er falleg bók, 304 blaðsíður og ríkulega
skreytt vönduðum ljósmyndum og korta-
teikningum. Bókin er gefin út með styrk úr
Menningarsjóði. Hún er höfundi og ritstjóra
til sóma. Auk Þórðar, sem er aðalhöfundur
bókarinnar, ritar Hálfdan Ómar Hálfdanar-
son kaflann um jurtaríkið og dýraríkið og
Haukur Jóhannesson ritar kaflann um
steinaríkið.
Ég hef eins og svo margir aðrir oft hrifist af
byggðasafninu í Skógum, þeirri óþreytandi
elju sem Þórður hefur sýnt við uppbygg-
ingu safnsins og þeirri miklu skipulagsgáfu
sem setur svip sinn á safnið. Hið sama má
einnig segja um bókina um Þórsmörk, eins
og hún birtist. Á inargan hátt ber hún það
með sér að þar er safnamaður á ferðinni þar
sem Þórður er. Hann byrjar á að reisa safni
sínu stórt hús með landslagslýsingunni í
inngangi bókarinnar. Síðan tekur hann fyrir
og flokkar niður sögu búsetu, landnýtingar
og náttúrufars og raðar þar atburðum og
sögnum í sérstaka sýningarskápa eða her-
bergi, þar sem hverjum hlut er ætlaður sinn
staður. Á þann hátt myndar hver gerð fyrir-
bæra sérstaka heild fyrir allt svæðið og er
sett í sérstakan sýningarbás, án tengsla við
landslagið á hverjum stað, sem er þó þess
náttúrulega uingerð. Þetta á sérlega við um
kaflana „Ríki náttúrunnar“ eftir aðra höf-
unda, þá Hálfdan Óinar og Hauk, en einnig
um aðra kafla. Þeir eru vissulega ágætir út af
fyrir sig, en eru í ósamhljóm við safnmynd
Þórðar. Vandkvæðin við þá aðferð sem
Þórður beitir eru að sögur, sagnir og einstök
náttúrufyrirbæri slitna nokkuð úr tengslum
við landið, landslagið og náttúrufarið á
hverjum stað.
Vel má hugsa sér tvær ólíkar aðferðir við
uppbyggingu slíkrar bókar sem Þórsmörk
er. Annars vegar er að byggja hana upp á
safnafræðilegum grundveili eins og Þórður
gerir, þar sem áherslan er lögð á flokkun
safngripanna eftir eðli þeirra og sögu. Hins
vegar er það með uppbyggingu á færan-
legum sérsöfnum, þar sem hver landfræðiieg
eining, hvert sjónarsvið er lagt til grund-
vallar og það síðan fyllt upp með viðeigandi
sögum, sögnum og náttúrufyrirbærum,
fléttuðum saman í eina heild. Það fer alveg
eftir tilgangi bókarinnar hvor leiðin er valin
við gerð hennar og útfærslu, þó að þessar
tvær leiðir verða aldrei að fullu aðskildar.
Safnaleiðin, eins og Þórður valdi, er mjög
góð fyrir þá sem eru vel kunnugir öllu
landinu og sögu þess, og einnig fyrir þá sem
lítið þekkja þar til en óska þess að öðlast
glögga yfirsýn í fljótu bragði án þess að
skoða landið sérstaklega. Hins vegar er sér-
safnaleiðin sem ég nefni svo, en hún er
eftirlíking af náttúrunni sjálfri á hverjum
stað. Hún er mjög æskileg fyrir þá sem
ferðast um landið af einum sjónarhólnum á
annan og vilja á hverjum stað komast í beina
snertingu við landið, náttúru þess, sagnir
og sögu. Þetta er sú aðferð sem hentar vel
Af nýjum bókum
hinum almenna ferðamanni og náttúru-
skoðara. Slík bók er að vísu hvorki jafn vel
skipulögð né heildræn en hún er meira í takt
við þarfir nútfmamannsins, og hin nýja
útgáfu- og prenttækni gefur þar marga
möguleika. Vissulega hefur þessi nýja
tækni, gluggar, myndir og kort, verið veru-
lega mikið notuð við uppsetningu bókar-
innar með mjög góðum árangri og gefur
henni aukið gildi. Þörfin fyrir slíkar lands-
lags-, sögu- og náttúrufarslýsingar er mjög
mikil í dag með stóraukinni ferðamennsku
og fararstjórn.
Ég varð fyrir nokkrum vonbrigðum með
hina ítarlegu landslagslýsingu í inngangi
bókarinnar og fannst mér þar vanta kjötið á
beinin, náttúruna og söguna. Þeim þáttum
eru hins vegar gerð ítarleg skil síðar í
bókinni, en þeir losna við það verulega úr
tengslum við landið. Nú á dögum útivistar
Náttúrufræðingurinn 68 (2), bls. 143-144, 1998.
143