Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 37

3. mynd. Síðasti torfbœrinn í Landbroti, Kársstaðir. Ljósm. Jón Jónsson 1930.
hafa farið með Uppsali, jafnvel oftar en
einu sinni. í Skaftáreldum fóru átta jarðir
tímabundið í eyði en voru aftur komnar í
byggð 1784-1786 að Ytri-Dalbæ undan-
skildum, en sá bær var í eyði til 1793
(Björn Magnússon 1973). Hvílíkt afhroð
Landbrotsbyggð galt í Skaftáreldum sést
best af því að á árunurn 1784-1785 létust
75 af 177 íbúum sveitarinnar samkvæmt
skýrslu séra Jóns Steingrímssonar (Æfi-
saga séra Jóns Steingrímssonar, Helgafell
1945). Af skýrslu þeirri er ljóst að í Land-
broti og Fljótshverfi hefur mannfallið
orðið mest í eldsveitunum.
■ HRAUNIN ÞRJÚ
Jarðsögulega tengist Landbrot þremur
ntiklum hraunflóðum sem öll hafa runnið
sömu leið ofan af hálendinu þótt ekki séu
þau öll frá sömu eldstöðvum. Yngst þeirra
er Skaftáreldahraun sem rann fyrir rúmum
200 árum. Um það verður hér ekki fjallað
sérstaklega. Elst, það nú er vitað, er hraun
það er ég hef áður kennt við Botna í
Meðallandi en sem ég hef líka leyft mér að
kalla Skaftáreldahraun hið fyrsta (Jón
Jónsson 1978). Á grundvelli athugana í
Eldborgaröðum sumarið 1990 og síðar
hallast ég nú æ meir að þeirri skoðun að
það ætti að heita Rauðölduhraun (Jón
Jónsson 1990a). Niðri í byggð sést þetta
hraun, það ég best veit, fyrst á Fit sunnan
Ásavatns sem næst beint suður af Ytri-
Ásum, en þar eru í því allnokkrir gervi-
gígir. Það er á stóru svæði suður og vestur
af Botnum þar sem mikill fjöldi linda
kemur upp úr því, en þær mynda raunar
Eldvatnið, ásamt afrennsli úr Fljótsbotni.
Hraun þetta má svo rekja austur eftir, í og
meðfram farvegi Eldvatns. í því er Hólma-
drangur (4. mynd), á korti Herforingja-
ráðsins frá 1904 nefndur Hádegisdrangur,
og ætla ég það nafn réttara því drangurinn
var eyktamark frá kirkjustaðnum Hólma-
seli og í hádegisstað þaðan, en sá bær fór
undir hraun aðfaranótt sunnudags 22. júní
1783. Að sögn Eyjólfs Eyjólfssonar á
Hnausum var foss í Eldvatninu skammt
35