Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 39

5. mynd. Sums staðar milli Botna og Undirhrauns
(Melhóls) endar Kambagígahraun (Landbrotshraun) í
hömrum, en undir er sandur rauðbrenndur af hita frá
hrauninu. Ljósm. Jón Jónsson.
sel í einu svona viki á bökkum Melkvíslar-
Hólmarfljóts-Steinsmýrarfljóts en allt er
það eitt og sama vatnsfallið. Melkvísl var
kvísl úr Skaftá en hefur sameinast lindám
undan hraununum neðar. Næsta líklegt
þykir að síðastnefndir bæir hafi staðið á
því elsta hrauni sem áður er fjallað um. Nú
er allt þetta hulið hrauni frá Skaftáreldum.
Þessar næsta sérkennilegu hraunkvíar má
skoða vestur af Botnum og eftir rönd
hraunsins milli Botna og Undirhraunsins
(Melhóls). Elsta hraunið er þar undir og
sandur á milli eins áður segir. Ekki er ljóst
hvernig þessar hraunkvíar hafa orðið til.
Að sumum þeirra liggja greinilegir fomir
farvegir, að öðrum ekki. Þær virðast því
ekki allar af sömu rótum runnar. Vera má
að sumar hafi orðið á mótum
mismunandi hraunstrauma.
Eins og áður var drepið á er
suður- og vesturhluti þessa
hrauns stórmishæðalaus. Þegar
norður fyrir Ytra-Hraun og
Jónskvísl kemur taka Land-
brotshólar við. Þeir ná svo yfir
allt svæðið norður að Land-
brotsvötnum og vestur með
Skaftá, vestur fyrir Holt á Síðu,
en þar standa nokkrir hólar upp
úr Skaftáreldahrauni. Nokkrir
eru norðan Skaftár niður af
Heiði og svo er að sjá sem
hraunið hafi runnið þar og
vestar alveg upp að fjöllum,
því bæimir stóðu þar á grónu
hrauni meðfram Skaftá þar til
þeir fóm undir hraun í Skaftár-
eldum 1783. Þannig var um A,
Skál og Holtsbæina tvo. Sú
staðreynd að suðurhluti hrauns-
ins er mishæðalítill en norður-
hlutinn meira eða minna sam-
felld hólaþyrping þarfnast
skýringar. Áður er fjallað um
eldra hraunið, sem Landbrots-
hraunið sannanlega rann yfir
að hluta til. Vitað er að það var
sandorpið á þeim stöðum þar
sem til sést, eins og þegar er
sagt. Af þessu sýnist rýmilegt
að draga þá ályktun að þar hafi þurrlendi
verið og því ekki skilyrði til mikilla
myndana gervigíga.
Norðan þessa svæðis hefur aftur á móti
verið votlendi, árkvíslar, tjarnir, lón og
gróið mýrlendi þar á milli. Rök fyrir þessu
felast í þeirri staðreynd að inni í gjalli
hólanna hafa fundist hraunkúlur fylltar
kísilgúr, skeljum kísilþörunga (diatomea)
sem lifað hafa í fersku vatni. Fjöldi þeirra
er vel varðveittur og auðvelt að ákvarða.
Auk þess hafa fundist stykki af öðrum
gróðurleifum, stráum og mosa ásamt kísil-
gúr í hól suður af Nýjabæ, við Ármanns-
kvísl og loks í gjallnámu í Söðulhól, en
hann er aðeins vestan vegar skammt
austan við Syðri-Vík (Jón Jónsson 1990b).
37