Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 40

Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 40
6. mynd. Landbrotshólar. Fremst Háihóll, fjœr t.v. Hliðskjálfr. Ljósm. Jón Jónsson. Augljóst er að gróðurleifar þessar geta ekki verið annars staðar frá komnar en úr undirlagi hraunsins. Út frá þessu virðist rökrétt að álykta að suðurmörk hólasvæðisins sýni hvar vot- lendi endaði en þurrlendi tók við, en það gæti rýmilega hafa verið einmitt þar sem elsta hraunið er undir og sýni því norður- mörk þess. Það var Frakkinn Eugéne Robert, sem var náttúrufræðingur í leiðangri Paul Gaimards (þess sem Jónas Hallgrímsson orti svo fagurlega um „Þú stóðst á Heklu tindi hám“) til Islands 1836, sem fyrstur manna svo vitað sé fann skýringu á mynd- un gervigíga og það var einmitt austur í Landbroti (Robert 1840). Hann taldi að gervigígir mynduðust þar sem hraun renn- ur yfir votlendi eða í grunnt vatn. Rauð- hóla við Elliðavatn taldi hann einnig þannig myndaða. Nú er þessi skoðun fyrir löngu almennt viðurkennd. Þar með er þó ekki sagt að ekki geti gervigígir orðið til á annan hátt, t.d. af gasi í hraunkvikunni sjálfri. Það verða þó að jafnaði ekki um- fangsmiklar myndanir. Þegar hraun hefur runnið nokkra leið og tekið að kólna veltur það fram líkt og belti á jarðýtu. Við það getur það tekið í sig efni úr undirlagi hraunsins og fært upp á yfirborð. Fjöldi athugana víðs vegar, þ.á m. úr þessu hrauni og Skaftáreldahrauni, staðfestir þetta (Jón Jónsson 1970). ■ LANDBROTSHÓLAR Fjölbreytni í útliti hólanna í Landbroti er með ólíkindum (6. mynd). Sumir hafa dæmigerða gíglögun með skál í kolli, aðrir eru uppmjóar strýtur og enn aðrir lang- dregnir hryggir eða gígaraðir. Flestir eru hlaðnir úr oftast rauðu en stundum svörtu gjalli, hraunkleprum og hraunflygsum, alla vega löguðum, og hraunkúlum. Nokkrir eru hraunkleprahringir eða djúp og þröng gjögur sem „horfa til himins hljóðu auga“. Sumir hafa jafnvel lokast í toppinn svo úr varð hraunhvelfing að innan með niður- hangandi grýlukertum úr hraungleri. Dæmi er um að slík myndun hafi verið notuð sem fjárskýli (Þórarinn K. Magnússon 1988). Hæstur Landbrotshóla er Digriklettur og nær 65 m hæð yfir sjó. Hóllinn er með gíglögun og skálin sunnan í honum nokk- uð hallandi. Á skálarbarminum sunnan- verðum er ábúðarmikill hraunklepra- drangur, ekki hár en allmikill ummáls. Af honum hefur hólinn fengið nafn. Af hólnum er víðsýni mikið. Á þessu svæði 38
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.