Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 44

10. mynd. Rauðihnúkur vestast í Kambagígum. Skaftá milli Úlfarsdalsskerja og innsta
hluta Skœringa. I fjarska Sveinstindur. Ljósm. Jón Jónsson.
til staðar bæði ofan frá og neðan, því
úrkoma er nóg í þessum landshluta (Jón
Jónsson 1961).
Þetta hefur síðar áþreifanlega staðfest í
Surtsey. Það má því segja að Flaghóll, þótt
kollóttur og lítilmótlegur sé, hafi gegnt
stærra hlutverki í íslenskri jarðfræði en
velflestir aðrir hólar.
■ HVAÐAN KOM HRAUNIÐ
OG HVENÆR?
Ljóst ætti það að vera hverjum þeim sem
um Landbrot fer með opin augu, vill sjá og
er nokkurn veginn læs á rúnir landslagsins,
að hraun þetta er ævafomt. Tvennt, öðm
fremur, sýnir að svo hlýtur að vera: Að
Skaftá hefur haft tíma til að fylla það
framburði ofan frá fjalli fram á brún og
síðan grafa djúpa farvegi, gil, langt inn í
það, og að 10 m, jafnvel allt að 16 m
þykkur jarðvegur hefur sums staðar náð að
myndast ófan á því.
I upphafi þessa máls hef ég í fáum
orðum gert grein fyrir þróun landlagsins á
þessu svæði. Hún hefur verið hin sama frá
upphafi og fylgir sama ferli enn í dag. Þar
spila sinn þáttinn hvort eldur og vatn. Skal
nú vikið að þætti vatnsins, en hann er enn
sem fyrr fyrst og fremst þáttur Skaftár.
Ofan frá jökli og fram á brún hálendisins
virðist Skaftá, í megindráttum, alltaf hafa
runnið eins og nú, meðfram Fögrufjöllum,
síðan beygt til austurs ofan við Skaftár-
tungu og loks fallið um þröngt gljúfur
niður á láglendið hjá Skaftárdal. Vafalaust
hefur gljúfur það byrjað að grafast undir
jökli og e.t.v. verið orðið djúpt áður en
jökull hvarf af svæðinu. Sá breiði dalur
sem verður milli Fögrufjalla annars vegar
og Galta-Varmárfells-Blængs hins vegar
er dalur hinna miklu elda. I honum
vestanverðum hefur orðið mikið gos á um
20 km langri sprungu (Bjöm Jónasson
1974). Hraun frá því gosi gat landslagsins
vegna ekki runnið aðra leið ofan af
hálendinu en eftir farvegi Skaftár. Björn
Jónasson varð fyrstur til að lýsa gígaröð
þessari og setja á kort Hann nefnir hana
Kambagígi og telur hraun í Landbroti
þaðan komið. Gígirnir ná frá því sunnan
42