Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 58

Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 58
sjófuglum. Enn síðar var einnig farið að sækjast eftir fiðri geirfuglsins jafnframt því sem hann var bræddur í lýsi, bæði til matar og til að elda með. Fuglarnir voru ennfremur notaðir í beitu. Þetta jók enn á veiðarnar og varð tegundin aldauða við Nýfundnaland um aldamótin 1800. Frum- byggjar á Nýfundnalandi, Grænlandi og víðar nýttu geirfuglinn á ýmsa fleiri vegu, s.s. skinnið í föt og á rúm, nefin til skreyt- inga á grafir og fitjarnar í skjóður (Meld- gaard 1988). ■ ÚTBREIÐSLA OG HNIGNUN VIÐ ÍSLAND Hversu útbreiddur og algengur var geir- fugl hér við land? Tiltækar heimildir, þótt þær séu fáar, gefa ákveðnar vísbendingar en eflaust vantar sitthvað í heildarmynd- ina. Þó má enn bæta við upplýsingum um geirfugla við Island, eins og síðar verður komið að. Varpstaðir Eins og flestir aðrir svartfuglar urpu geir- fuglar á óaðgengilegum stöðum þar sem þeir voru óhultir fyrir ræningjum úr dýra- ríkinu, þótt að endingu hafi þeir ekki stað- ist manninum snúning. Hér við land eru til öruggar heimildir um aðeins þrjá varp- staði, á Geirfuglaskeri og í Eldey (sem til- heyrðu svonefndum Fuglaskerjum undan Reykjanesi) og á Geirfuglaskeri í Vest- mannaeyjum. I doktorsritgerð Preyers frá 1862 kemur fram að geirfuglar hafi sést allt umhverfis landið þótt þeir hafi einvörðungu orpið við það sunnan- og suðvestanvert. Þeir hafi ef til vill orpið víðar um eða eftir landnám en heimildir séu ekki fyrir hendi. Óstaðfestar getgátur eru um varp á Hvalbaki fyrir austan land og jafnvel einu Geirfuglaskeri til viðbótar, sem sumir hafa getið sér til að væri svokölluð Tvísker úti fyrir Öræfasveit. Látravík við Látrabjarg og Grímsey hafa einnig komið til tals sem hugsanlegir varp- staðir. Geirfuglasker í Vestmannaeyjum var lítið um sig og rúmaði ekki mörg varppör. Sú byggð hvarf um aldamótin 1800. Árið 1830 varð eldgos í sjó nálægt Eld- eyjarboða (sbr. Sigurð Þórarinsson 1965 og Svein Jakobsson 1974), um 25 km suðvestur af Geirfuglaskeri. Hefur verið látið að því liggja að skerið hafi horfið í því gosi, þótt heimildirnar séu nokkuð óljósar. Skerið hvarf engu að síður um þetta leyti og geirfugl hóf að verpa í Eldey 12 km nær landi. Varpið var á flatri hlein í eynni norðvestanverðri en þar er jafnframt eina lendingin. Bengtson (1984) heldur því fram að varpfuglamir úr Geirfugla- skeri hafi getað flutt sig til Eldeyjar. Það kann að vera rétt en þá þegar hlýtur varpið að hafa verið orðið mjög lítið. Miðað við tiltækt rými hefur Eldey ekki getað staðið undir eins stóru varpi og Geirfuglasker þegar það var og hét. Raunar eru flestir varpfuglarnir í Geirfuglaskeri sagðir hafa farist í gosinu, sem stóð í átta mánuði. Mætti halda að endalok geirfuglsstofnsins hafi þá verið ráðin. Slíkt er þó ólíklegt því í júlíbyrjun 1821 tók danski fuglafræðing- urinn F. Faber sér ferð á hendur til Fugla- skerja ásamt tveimur löndum sínum, grasafræðingnum A.M. Mörch og F.C. Raben lénsgreifa, án þess að sjá einn einasta geirfugl. Stofninn virðist því hafa verið hruninn fyrir eldgosið. Engu að síður voru a.m.k. 75 geirfuglar drepnir í Fugla- skerjum á árunum 1813 til 1844 og mörg egg tekin. Stærð STOFNSINS Ef varpstaðirnir vom aldrei lleiri en tveir í einu er ljóst að íslenski varpstofninn hefur ekki verið ýkja stór. Geirfuglasker undan Reykjanesi virðist hafa verið langstærsta varpið og það eina sem eitthvað kvað að. Líklega var svo lengi, eins og skilja má af skrifum Gísla Oddssonar (1942) frá árinu 1638 og Horrebows (1966) frá árinu 1752. Arnþór Garðarsson (1984) áætlaði að á bilinu 300 til 1500 pör hafi orpið í Geir- fuglaskeri og tekur þá mið af lýsingu í handriti frá miðri 18. öld (2. mynd). Hann telur að íslenski stofninn hafi verið í mesta lagi örfáar þúsundir para skömmu áður en 56
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.