Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 58

sjófuglum. Enn síðar var einnig farið að
sækjast eftir fiðri geirfuglsins jafnframt
því sem hann var bræddur í lýsi, bæði til
matar og til að elda með. Fuglarnir voru
ennfremur notaðir í beitu. Þetta jók enn á
veiðarnar og varð tegundin aldauða við
Nýfundnaland um aldamótin 1800. Frum-
byggjar á Nýfundnalandi, Grænlandi og
víðar nýttu geirfuglinn á ýmsa fleiri vegu,
s.s. skinnið í föt og á rúm, nefin til skreyt-
inga á grafir og fitjarnar í skjóður (Meld-
gaard 1988).
■ ÚTBREIÐSLA OG
HNIGNUN VIÐ ÍSLAND
Hversu útbreiddur og algengur var geir-
fugl hér við land? Tiltækar heimildir, þótt
þær séu fáar, gefa ákveðnar vísbendingar
en eflaust vantar sitthvað í heildarmynd-
ina. Þó má enn bæta við upplýsingum um
geirfugla við Island, eins og síðar verður
komið að.
Varpstaðir
Eins og flestir aðrir svartfuglar urpu geir-
fuglar á óaðgengilegum stöðum þar sem
þeir voru óhultir fyrir ræningjum úr dýra-
ríkinu, þótt að endingu hafi þeir ekki stað-
ist manninum snúning. Hér við land eru til
öruggar heimildir um aðeins þrjá varp-
staði, á Geirfuglaskeri og í Eldey (sem til-
heyrðu svonefndum Fuglaskerjum undan
Reykjanesi) og á Geirfuglaskeri í Vest-
mannaeyjum. I doktorsritgerð Preyers frá
1862 kemur fram að geirfuglar hafi sést
allt umhverfis landið þótt þeir hafi
einvörðungu orpið við það sunnan- og
suðvestanvert. Þeir hafi ef til vill orpið
víðar um eða eftir landnám en heimildir
séu ekki fyrir hendi. Óstaðfestar getgátur
eru um varp á Hvalbaki fyrir austan land
og jafnvel einu Geirfuglaskeri til viðbótar,
sem sumir hafa getið sér til að væri
svokölluð Tvísker úti fyrir Öræfasveit.
Látravík við Látrabjarg og Grímsey hafa
einnig komið til tals sem hugsanlegir varp-
staðir.
Geirfuglasker í Vestmannaeyjum var
lítið um sig og rúmaði ekki mörg varppör.
Sú byggð hvarf um aldamótin 1800.
Árið 1830 varð eldgos í sjó nálægt Eld-
eyjarboða (sbr. Sigurð Þórarinsson 1965
og Svein Jakobsson 1974), um 25 km
suðvestur af Geirfuglaskeri. Hefur verið
látið að því liggja að skerið hafi horfið í
því gosi, þótt heimildirnar séu nokkuð
óljósar. Skerið hvarf engu að síður um
þetta leyti og geirfugl hóf að verpa í Eldey
12 km nær landi. Varpið var á flatri hlein í
eynni norðvestanverðri en þar er jafnframt
eina lendingin. Bengtson (1984) heldur
því fram að varpfuglamir úr Geirfugla-
skeri hafi getað flutt sig til Eldeyjar. Það
kann að vera rétt en þá þegar hlýtur varpið
að hafa verið orðið mjög lítið. Miðað við
tiltækt rými hefur Eldey ekki getað staðið
undir eins stóru varpi og Geirfuglasker
þegar það var og hét. Raunar eru flestir
varpfuglarnir í Geirfuglaskeri sagðir hafa
farist í gosinu, sem stóð í átta mánuði.
Mætti halda að endalok geirfuglsstofnsins
hafi þá verið ráðin. Slíkt er þó ólíklegt því
í júlíbyrjun 1821 tók danski fuglafræðing-
urinn F. Faber sér ferð á hendur til Fugla-
skerja ásamt tveimur löndum sínum,
grasafræðingnum A.M. Mörch og F.C.
Raben lénsgreifa, án þess að sjá einn
einasta geirfugl. Stofninn virðist því hafa
verið hruninn fyrir eldgosið. Engu að síður
voru a.m.k. 75 geirfuglar drepnir í Fugla-
skerjum á árunum 1813 til 1844 og mörg
egg tekin.
Stærð STOFNSINS
Ef varpstaðirnir vom aldrei lleiri en tveir í
einu er ljóst að íslenski varpstofninn hefur
ekki verið ýkja stór. Geirfuglasker undan
Reykjanesi virðist hafa verið langstærsta
varpið og það eina sem eitthvað kvað að.
Líklega var svo lengi, eins og skilja má af
skrifum Gísla Oddssonar (1942) frá árinu
1638 og Horrebows (1966) frá árinu 1752.
Arnþór Garðarsson (1984) áætlaði að á
bilinu 300 til 1500 pör hafi orpið í Geir-
fuglaskeri og tekur þá mið af lýsingu í
handriti frá miðri 18. öld (2. mynd). Hann
telur að íslenski stofninn hafi verið í mesta
lagi örfáar þúsundir para skömmu áður en
56