Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 70

Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 70
áður var minnst á. Efnin sem myndast í mónum eru aðallega lífræn og eru helstu flokkar þeirra eftirfarandi: 1) bítúmen 2) eggjahvítuefni 3) kolvetni 4) húmusefni Hér á eftir verður greint frá rannsókn sem beindist að tveimur mikilvægum eiginleikum íslenskra mómýra: steinefna- magni og sýrustigi. Steinefni í mó I íslenskum mýrum er mikið af steinefnum miðað við mýrar annarra landa. Þau eru einkum eftirfarandi: loftborin eldfjalla- aska, fok af þurrlendissvæðum og fram- % steinefni 0 20 40 60 80 100 /. mynd. Myndin sýnir magn steinefna í mýrarsniði frá Víðimýri í Skagafirði. Merkingamar Hn04, H}, H4 og Hs sýna ösku úr stóru Heklugosunum (samanber texta). burður yfirborðsvatns. íslenski steinefna- jarðvegurinn er gerður úr gjósku, blá- grýtis- og móbergsmylsnu. Efnasamsetning þessara bergtegunda er nauðalík. Þar að auki er í steinefnajarð- veginum líparít, þá helst sem gosaska og vikur. Einnig er nokkuð af jökulleir í honum og að auki svonefnt allófan, sem er eins konar leirtegund og verður einkum til utan á móbergskornum. Loks er að geta bergbrota og kristalla. Hlutfall þessara steinefna innbyrðis hefur breyst talsvert í tímans rás. Sé tekið dæmi af rannsóknum móajarðvegs í Skagafirði (Grétar Guð- - bergsson 1975) má sjá, þegar borin eru saman tvö tímabil jarðvegssögunnar, hið fyrra frá því fyrir um 6600 árum og til um 4000 ára fyrir okkar daga og hið síðara tímabilið frá landnámi fram á tuttugustu öld, að hlutfall ljósu líparítöskunnar hefur aukist úr 4% á fyrra tímabilinu í 20% á því síðara. Hlutur bergbrota og kristalla hefur einnig aukist úr 4% í 14% á sama tíma. Breytingar þessar verða einkum af tveimur ástæðum. A myndunartíma jarðvegsins, sem er 9-10 þúsund ár, hafa orðið allmörg stór líparítöskugos, einkum Heklugosin H3 fyrir um 2800 árum og H4 fyrir um 400Ó árum. Einnig hefur orðið umlögun jarð- vegs vegna rofs hans á einum stað og upphleðslu á öðrum. Steinefnamagnið í íslensku mýrunum veldur því að þær hafa verið uppskerumeiri en flestar mýrar í nálægum löndum og hafa þær verið nota- drýgri í ræktun vegna steinefnanna. I mýrunum er mikið af dökkum steinteg- undum sem veðrast fremur auðveldlega. Það hefur áhrif á eiginleika mýranna, eins og sjá má á 1.-5. mynd. Þá er rétt að benda á að í mýrum eru oft þónokkrar breytingar á vatnsstöðu þannig að efsta lag þeirra þornar og blotnar á víxl. Vatnsborðsbreytingar af þessu tagi valda aukinni efnaveðrun, einkum á kornum úr dökku steintegundunum, sem eru ríkar af járni og magnesíum. Við þornunina kemst loft að kornunum og súrefni binst málm- steindunum og þær „ryðga“. Næst þegar kornin blotna við hærri grunnvatnsstöðu leysist ryðið upp og flyst með lausninni í 68
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.