Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 83

KARRAR og
GRÓÐURFAR
ÓLAFURK. NIELSEN
Sagt hefur verið að þingeysku
heiðarnar séu einhver mikilvæg-
ustu varplönd rjúpunnar (Lagopus
mutus) á íslandi (Finnur Guð-
mundsson 1960). Síðan 1981 hef ég unnið
við rannsóknir á fálka (Falco rusticolus) í
Þingeyjarsýslum og hafa rjúpnatalningar
verið liður í því verkefni (Ólafur K. Niel-
sen 1995). Talningarnar sýna að stofninn
hefur verið mjög breytilegur á tímabilinu;
hann var í lágmarki 1981, óx í hámark um
miðjan áratuginn og var kominn aftur í
lágmark 1993. Munur á þéttleika rjúpna
milli bestu og lökustu ára á talningasvæð-
unum var að jafnaði u.þ.b. sexfaldur.
Mikill munur var á þéttleika rjúpna milli
talningasvæða; til dæmis var í hámarksár-
inu um átta sinnum meiri þéttleiki á besta
svæðinu en því lakasta.
Vorið 1993 var byrjað á nýju rjúpna-
verkefni á Norðausturlandi. Markmið
rannsóknanna var að skoða mun á þétt-
leika rjúpna milli svæða með hliðsjón af
gróðurfari. Spurningin sem sett var fram
var hvort þéttleiki rjúpna breytist eftir
gerð gróðurlenda. Ef hægt er að flokka
varplönd rjúpunnar eftir gróðurfari opnast
möguleikar á að ákvarða varpútbreiðslu og
stofnstærð hennar á stórum svæðum með
fjarkönnun. Til að svara þessum spurning-
um voru rjúpur taldar á um 40 stöðvum
Ólafur K. Nielsen (f. 1954) lauk B.S.-prófi í lxffræði
frá Háskóla íslands 1978 og Ph.D.-prófi í dýra-
vistfræði frá Cornell-háskóla í Bandaríkjunum 1986.
Ólafur starfaði hjá Líffræðistofnun Háskólans 1986-
1993 og starfar nú hjá Náttúrufræðistofnun íslands.
sem valdar voru af handahófi í nokkrum
mismunandi gerðum mólendis. Jafnframt
voru gerðar gróðurmælingar við talninga-
stöðvarnar. Notuð var fjölbreytugreining
(DECORANA-hnitun og TWINSPAN-flokk-
un) til að túlka gróðurfarsgögnin og raða
talningastöðvunum eftir samsetningu
gróðurs, og út frá þeirri röðun var þéttleiki
rjúpna á svæðunum borinn saman.
■ RANNSÓKNASVÆÐI
Rjúpna- og gróðurrannsóknir voru gerðar
á utanverðu Tjörnesi, í móunum ofan
þjóðvegar frá Breiðuvík suður undir Húsa-
víkurfjall. Einnig var unnið á lágheiðum
nærri sjó á Skarðahálsi og Hvammsheiði.
Önnur rannsóknasvæði voru innar í land-
inu, á Þorgerðarfjalli, Kasthvammsheiði,
Laxárdalsheiði, Mývatnsheiði, Hofstaða-
heiði og Austaraselsheiði (1. mynd).
Berggrunnur heiðanna norður af Mý-
vatni og úti á Tjörnesi er basalt frá síð-
tertíer og ísöld. Landslag á Tjörnesi er all-
frábrugðið því sem er sunnar á rannsókna-
svæðinu. Móarnir eru í vesturslakka Tjör-
nesfjallanna, þeir eru ekki mjög víðáttu-
miklir en landið er mishæðótt og skorið
sundur af lækjarskorningum og árgiljum.
Heiðarnar sem liggja að Reykjahverfi,
Aðaldal, Reykjadal og Bárðardal eru
miklu víðáttumeiri og landið er opnara.
Landslag þar er mótað af rofkrafti ísaldar-
jökulsins og einkennist af flötum ásum eða
hæðum sem teygja sig sunnan frá hálend-
Náttúrufræðingurinn 65 (1-2), bls. 81-102, 1995.
81