Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 105

JÓN JÓNSSON
■
Höfðabrekkujökull
Hér segir frá ótrúlegum ummerkjum
eftir eitt af Kötluhlaupum fyrri alda. Þó
svo að varðveittar séu nákvœmar lýs-
ingar á hrikaleik slíkra hamfara virðast
þœr gleymast furðu fljótt, jafnvel á
einum mannsaldri. Hlaupin sjálfhafa á
síðustu öldum valdið tiltölulega litlu
tjóni en hœtt er við að hið tœknivœdda
samfélag nútímans sé viðkvœmara fyrir
slíkum náttúruhamförum en hœnda-
samfélag fyrri alda.
art getur nokkuð það í íslenskri
Vnáttúru sem í villtum hrikaleik
fær jafnast á við Kötluhlaup.
________ Þau eru að jafnaði tiltölulega
skammvinn, ná hámarki á fáeinum
klukkustundum en skilja eftir sig ummerki
sem standast aldir. Við þjóðleið er ekkert
af slíkum ummerkjum svo áberandi sem
malar- og grjótdyngja sú sem er suður af
Höfðabrekkuhálsi, nú undirstaða ílug-
brautar og nefnist Höfðabrekkujökull.
Jón Jónsson (f. 1910) lauk fil.lic.-prófi íjarðfræði frá
Uppsalaháskóla árið 1958. Hann starfaði hjá Raf-
orkumálaskrifstofunni og síðar Orkustofnun frá 1958
til 1980 er hann lét af störfum fyrir aldurs sakir. Þar
fékkst Jón einkum við leit að köldu og heitu vatni og
síðast við gerð jarðfræðikorts af Reykjanesskaga. Á
árunum 1969-1974 starfaði Jón í Mið-Ameríku á
vegum Sameinuðu þjóðanna og fór síðar fjöldá ferða
sent ráðgjafi á þeirra vegum, einkum til Afríkulanda.
Eftir að hann lét af störfum hefur hann haldið áfram
rannsóknum, m.a. við Eyjafjallajökul og í nágrenni
við æskuslóðirnar í Vestur-Skaftafellssýslu. Jón
Jónsson er heiðursféiagi í Hinu íslenska náttúrufræði-
félagi.
■ HÖFÐABREKKUJÖKULL
Af heimildum þeim um Kötlugos og
-hlaup sem fyrir liggja má ráða að þrjú
þeirra hafa mest verið, nefnilega 1660,
1721 og 1755. Heimildir þessar eru prent-
aðar í Safni til sögu íslands IV, bls. 217-
293, og er hér að mestu farið eftir þeim.
Það er ljóst að sú mikla malar- og grjót-
dyngja sem hlotið hefur þetta nokkuð sér-
stæða nafn er til orðin í Kötluhlaupi og
ennfremur það að Kötluhlaup, einkum þó
fyrsti þáttur þeirra, eru ekki sambærileg
við Skeiðarárhlaup eða hlaup t.d. úr
Grænalóni, og hefur áður verið á það bent
(Jón Jónsson 1980). Mér vitanlega hefur
hins vegar ekki verið um það fjallað í
hverju þessara stórhlaupa Höfðabrekku-
jökull varð til.
■ STÆRÐ „JÖKULSINS"
Samkvæmt korti Herforingjaráðsins frá
1904 var Höfðabrekkujökull þá um 1100
m langur, 600 m breiður og náði um 35 m
hæð y.s. að norðanverðu. Hann var þá, og
er enn, talsvert mishæðóttur en er nú
víðast hvar um 10-15 m hærri en sandur-
inn austan við. Ljóst er að allmjög hefur á
hann gengið síðan, að sögn kunnugra,
einkum þó í hlaupinu 12.-13. október
1918, en einnig nagaði Múlakvísl árum
saman úr honum að austan, svo sem sjá má
af 1. mynd sem tekin er 16. ágúst 1979.
Loks var gripið til varnaraðgerða sem þá
Náttúrufræðingurinn 65 (1-2), bls. 103-106, 1995.
103