Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 108

allt grasland upp undir hamra austan í
Höfðabrekkufjalli „að fráteknu litlu plássi
í Núpum austan“.
■ INNVIÐIR „JÖKULSINS"
Meðan Múlakvísl var að grafa úr Höfða-
brekkujökli að austan gáfust möguleikar
að athuga byggingu hans í þversniðum
sem þá opnuðust hvað af hverju. Kom þá í
ljós mikið af, stundum geysistórum, jarð-
vegsstykkjum sem sum lágu lárétt í snið-
inu og nánast sem óhreyfð væru, og mátti í
þeim sjá öskulög, þekkt úr umhverfinu (2.
mynd). Ljóst er að þessi jarðvegur hefur
rifist upp í meira eða minna heilu lagi,
sennilega, eins og heimild greinir, einkum
úr austurhlíðum Höfðabrekkufjalls en
einnig úr Selfjalli og gróðurlendi þar í
kring. Að sjálfsögðu hlýtur þessi jarðvegur
að hafa kastast um á ýmsa vegu þegar
hlaupið í flugferð hreif hann með sér, en
það virðist með öllu óhugsandi að svona
laus moldarjarðvegur hefði þolað að
byltast um í iðustreymi um vegarlengd
sem skiptir mörgum kílómetrum og í því
flugi sem einkennir þessi hlaup. Þarna
hlýtur að vera um að ræða það sem á ensku
er nefnt debrisflow, sem þýtt hefur verið á
íslensku malarrennsli en ég kýs heldur að
nefna aurflóð eða aurrennsli.
Sýnist mér Höfðabrekkujökull, með öll-
um þessum jarðvegsleifum, vera þögult
vitni um það. Alveg nýlega gafst tækifæri
til að huga nánar að jarðvegsleifum undir
„jöklinum“ að vestan, við farveg Kerl-
ingardalsár. Þar er samfellt jarðvegslag,
yfir 90 m langt og meira en 6 m þykkt (3.
mynd). Ljóst er að um valllendisjarðveg er
að ræða, nú svo hart saman þjappaðan að
ekki verður í hann grafið með skóflu en
aðeins má höggva úr honum smá stykki.
Eins og sjá má af myndunum er efnið í
Höfðabrekkujökli, fyrir utan jarðvegsleif-
arnar, að mestu misgrófur sandur og aska.
Aska og vikur eru ferskt gosgler en innan
um er umtalsvert magn af bergbrotum og
er það líparít, granófýr, basalt af ýmsum
gerðum og einnig nokkuð af grænu gleri.
Nokkuð er af grjóti en um stórgrýti verður
naumast talað.
Næsta hlaup eftir þetta verður í október
1755. Um það segir m.a. að sumt af þvf fór
„vestur með Kaplagörðum framan Skip-
helli í sjó fram allt að Víkurkletli og urn
mestallan þann gamla jökul, hvorum það
umsneri“. Ljóst er að þessi gamli „jökull“
getur ekki annað verið en Höfðabrekku-
jökull og er þar með ljóst að hann hlýtur
að vera frá gosinu 1721. Svo er það
hlaupið 1823, það sem „gekk fram og
suður frá Kaplagörðum, hefur það að
vestanverðu fundið fyrir sér afætur
nokkrar, máske holur eftir þiðnaða jaka frá
fyrri hlaupum, og þar rifið sig niður og
gert farveg nokkurn vestur í svonefnda
Skiphelliskvísl.“ Það hlaup hefur því gert
skarðið milli fjalls og „jökuls“, en um það
liggur nú þjóðvegur 1.
■ HEIMILDIR
Jón Jónsson 1980. Um Kötluhlaup. Náttúru-
fræðingurinn 50. 81-86.
Þorleifur Þórðarson & Erlendur Gunnarsson
1722. Skýrslur um Kötluhlaupið 1721. Safn
til sögu ísl. IV. Kaupmannahöfn og
Reykjavík 1907-1915.
Þorvaldur Thoroddsen 1925. Die Geschichte
der islandischen Vulkane Bls. 132. Viden-
skb. Selsk. Skrifter. Bd. 9 Kpbenhavn.
PÓSTFANG HÖFUNDAR
Jón Jónsson
Smáraflöt 42
210 GARÐABÆR
106