Náttúrufræðingurinn - 1980, Side 28

Jarðlögin sem eru ofan við eða neðan
við Hreðavatnsmislægið eru misgömul
frá einum stað til annars. A svæðinu frá
Hafnarfjalli upp að Hreðavatni mun
aldur jarðlaga undir mislæginu vera
nærri 12—13 m. ár en aldurinn lækkar
smám saman er vestar dregur og er um
8.0—8.3 m. ár í Hítardal (Kristín Vala
Ragnarsdóttir 1979). Ofan mislægisins
eru jarðlögin yngst undir Hafnarfjalli
5.5—6.0 m. ára (Hjalti Franzson 1978)
en verða eldri er norðar og vestar dreg-
ur. Við Hreðavatn eru þau 6.5 —7.0 m.
ára (Haukur Jóhannesson 1975,
McDougall o. fl. 1977) og um 8.0 m. ára
í Hítardal (Kristín Vala Ragnarsdóttir
1979).
Augljóst er því, að eyðan er mest syðst
í Borgarfirði en minnkar er norðar og
vestar dregur. í Hítardal verður að telja
að upphleðsla hafi verið mjög hæg á
meðan mislægið (og setlögin) voru að
myndast en eiginlegt goshlé hafi ekki
verið. í austanverðum Borgarfirði
virðist eldvirkni hafa legið niðri frá
12— 13 milljón árum til 6.5 — 7.0 milljón
árum, þ. e. í nær 7 milljón ár. Eins er
auðsætt að eldvirknin hófst fyrst nyrst í
Borgarfirði en færðist sunnar er á leið.
Allar jarðlaga- og segulsyrpur í Borgar-
firði sem eru eldri en 4.5 m. ár þynnast í
suðurátt (sjá 7. mynd).
Líta má á Hreðavatnsmislægið sem
gluggakarm sem horft er í gegnum niður
í jarðlög sem eru allverulega eldri en
þau sem í umgjörðinni eru.
BROTAKERFI A VESTURLANDI
Jarðlagastaflinn á Vesturlandi er
töluvert brotinn af misgengjum og
sprungum sem flokka má saman í kerfi.
Helstu brotakerfin eru sýnd á 5. mynd.
Þeim má skipta í tvo höfuðflokka eftir
uppruna. Annars vegar misgengjaþyrp-
ingar sem tengdar eru megineldstöðv-
um og hins vegar brotakerfi sem mynd-
ast við láréttar skerhreyfingar (snið-
gengi).
Misgengjaþyrpingar liggja í gegnum
flestar megineldstöðvar á Vesturlandi
(5. mynd). Þyrpingarnar eru yfirleitt
10—15 km breiðar og 30—50 km
langar. Þeim fylgja ávallt gangaþyrp-
ingar með sömu stefnu. Misgengin eru
flest dæmigerð siggengi sem myndast
við tognun eða gliðnun samfara land-
reki (1. mynd f). Flestar þyrpingarnar á
Vesturlandi stefna NA—SV en við
Hrútafjörð stefna þær aftur á móti
N—S eins og víðast á norðanverðum
Vestfjörðum og Norðurlandi (Haukur
Jóhannesson 1975, Kristján Sæmunds-
son 1978). Misgengjaþyrpingarnar
samsvara sprunguþyrpingum rekbelt-
anna. í Kröflu eru hreyfingar á einum
slíkum um þessar mundir (Axel Björns-
son o. fl. 1977).
Annars konar misgengi, svonefnd
sniðgengi, verða til ef togspenna verkar á
jarðskorpufleka í lárétta stefnu (ff3 á 1.
mynd e), en þrýstispenna (<7,) verkar
hornrétt á hana, einnig í lárétta stefnu. í
slíku spennusviði brotnar flekinn fyrir
áhrif skerspennu og tvö kerfi sniðgengja
myndast. Sniðgengi eru lóðréttir fletir,
en hreyfingar um þau eru láréttar. Bæði
kerfin mynda horn við <r, sem venjulega
er minna en 45°. Annað einkenni á
slíkum brotakerfum á íslandi er að þau
ná yfir mun stærra svæði en sprungu- og
misgengjaþyrpingarnar. Slíkt brotakerfi
teygir sig frá innanverðu Snæfellsnesi
allt að Borgarfjarðardölum. Belti þetta
er 30 km breitt og a. m. k. 90 km langt. Á
þessu svæði er mjög flókið brota-
22