Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1980, Síða 28

Náttúrufræðingurinn - 1980, Síða 28
Jarðlögin sem eru ofan við eða neðan við Hreðavatnsmislægið eru misgömul frá einum stað til annars. A svæðinu frá Hafnarfjalli upp að Hreðavatni mun aldur jarðlaga undir mislæginu vera nærri 12—13 m. ár en aldurinn lækkar smám saman er vestar dregur og er um 8.0—8.3 m. ár í Hítardal (Kristín Vala Ragnarsdóttir 1979). Ofan mislægisins eru jarðlögin yngst undir Hafnarfjalli 5.5—6.0 m. ára (Hjalti Franzson 1978) en verða eldri er norðar og vestar dreg- ur. Við Hreðavatn eru þau 6.5 —7.0 m. ára (Haukur Jóhannesson 1975, McDougall o. fl. 1977) og um 8.0 m. ára í Hítardal (Kristín Vala Ragnarsdóttir 1979). Augljóst er því, að eyðan er mest syðst í Borgarfirði en minnkar er norðar og vestar dregur. í Hítardal verður að telja að upphleðsla hafi verið mjög hæg á meðan mislægið (og setlögin) voru að myndast en eiginlegt goshlé hafi ekki verið. í austanverðum Borgarfirði virðist eldvirkni hafa legið niðri frá 12— 13 milljón árum til 6.5 — 7.0 milljón árum, þ. e. í nær 7 milljón ár. Eins er auðsætt að eldvirknin hófst fyrst nyrst í Borgarfirði en færðist sunnar er á leið. Allar jarðlaga- og segulsyrpur í Borgar- firði sem eru eldri en 4.5 m. ár þynnast í suðurátt (sjá 7. mynd). Líta má á Hreðavatnsmislægið sem gluggakarm sem horft er í gegnum niður í jarðlög sem eru allverulega eldri en þau sem í umgjörðinni eru. BROTAKERFI A VESTURLANDI Jarðlagastaflinn á Vesturlandi er töluvert brotinn af misgengjum og sprungum sem flokka má saman í kerfi. Helstu brotakerfin eru sýnd á 5. mynd. Þeim má skipta í tvo höfuðflokka eftir uppruna. Annars vegar misgengjaþyrp- ingar sem tengdar eru megineldstöðv- um og hins vegar brotakerfi sem mynd- ast við láréttar skerhreyfingar (snið- gengi). Misgengjaþyrpingar liggja í gegnum flestar megineldstöðvar á Vesturlandi (5. mynd). Þyrpingarnar eru yfirleitt 10—15 km breiðar og 30—50 km langar. Þeim fylgja ávallt gangaþyrp- ingar með sömu stefnu. Misgengin eru flest dæmigerð siggengi sem myndast við tognun eða gliðnun samfara land- reki (1. mynd f). Flestar þyrpingarnar á Vesturlandi stefna NA—SV en við Hrútafjörð stefna þær aftur á móti N—S eins og víðast á norðanverðum Vestfjörðum og Norðurlandi (Haukur Jóhannesson 1975, Kristján Sæmunds- son 1978). Misgengjaþyrpingarnar samsvara sprunguþyrpingum rekbelt- anna. í Kröflu eru hreyfingar á einum slíkum um þessar mundir (Axel Björns- son o. fl. 1977). Annars konar misgengi, svonefnd sniðgengi, verða til ef togspenna verkar á jarðskorpufleka í lárétta stefnu (ff3 á 1. mynd e), en þrýstispenna (<7,) verkar hornrétt á hana, einnig í lárétta stefnu. í slíku spennusviði brotnar flekinn fyrir áhrif skerspennu og tvö kerfi sniðgengja myndast. Sniðgengi eru lóðréttir fletir, en hreyfingar um þau eru láréttar. Bæði kerfin mynda horn við <r, sem venjulega er minna en 45°. Annað einkenni á slíkum brotakerfum á íslandi er að þau ná yfir mun stærra svæði en sprungu- og misgengjaþyrpingarnar. Slíkt brotakerfi teygir sig frá innanverðu Snæfellsnesi allt að Borgarfjarðardölum. Belti þetta er 30 km breitt og a. m. k. 90 km langt. Á þessu svæði er mjög flókið brota- 22
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.