Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1988, Side 11

Náttúrufræðingurinn - 1988, Side 11
þeim tímum, þegar enginn áreiðanleg- ur uppdráttur var til af landinu. Helstu tækin voru því, hornamælir (sekstant) með gervihorizont, þeódó- lít, fjarlægðamælir, hæðarloftvog, suðuhypsometer, Bruntons áttaviti, rakamælir og ýmsir hitamælar. Út- varpsviðtæki höfðu þeir til að taka á móti tímaákvörðunum, en það kom að litlum notum. Þá höfðu þeir tæki til að mæla stöðuvötnin og kanna líf- fræði þeirra og mikinn Ijósmyndabún- að m.a. kvikmyndatökuvél. Uppdrættir þeir, sem til voru af rannsóknasvæðinu voru mjög ófull- komnir, svo að nauðsynlegt var að gera nýjan uppdrátt, þar sem rann- sóknastaðir væru sýndir með fullri ná- kvæmni. Mæld var grunnlína 637,99 m löng og út frá henni þríhyrningakerfi. Til enn meira öryggis voru tveir aðalþrí- hyrningapunktarnir ákvarðaðir með stjarnfræðimælingu, og síðast í leið- angrinum var þríhyrningakerfið tengt þríhyrningamælingu herforingj aráðs- ins danska af Heklusvæðinu. Hæða- ákvarðanir voru gerðar með horna- mælingu (trigonometri) miðað við tvo grunnlínupunkta, en hæð þeirra yfir sjó var fundin með innreikningi (inter- polation) af samfelldri röð af athugun- um, og loftvogin, sem notuð var, var leiðrétt á hverjum stað með suðu- hypsometer. Mælingarnar voru verkefni Stein- þórs Sigurðssonar. Ekki var unnt með þeim mannafla, sem fyrir hendi var og á svo skömm- um tíma, sem þeir höfðu yfir að ráða að gera nákvæman staðfræðiuppdrátt af öllu svæðinu. Þess vegna voru ein- ungis þeir staðir, sem sérstaklega voru kannaðir, settir á kortið og mældir af hinni fyllstu nákvæmni. Það kom þá í ljós, að mikilvægustu drættir lands- lagsins þ.e. vesturrönd Vatnajökuls og farvegir aðalvatnsfallanna voru allt aðrir en sýnt var á gömlu uppdráttun- um, og menn höfðu ætlað. í ritum þeim, sem talin eru upp í eftirfarandi ritaskrá er greint frá ár- angri og niðurstöðum leiðangursins. Stærsta ritgerðin er „Contributions to the physiography of Iceland“ frá árinu 1933, þar sem dr. Nielsen gerir grein fyrir rannsóknum sínum á íslandi fram að þeim tíma, og er það raunar höfuðrit hans um Island. Það eru einkum tvö atriði í þessu riti Nielsens, sem ég tel sérstaklega vert að benda á sem nýjungar í land- mótunarsögu íslands, og ekki hafði verið gefinn gaumur að áður. Annað er það fyrirbæri, sem kalla mætti hlið- arfærslu landslags (lateral landskabs- forskydning), sem verður með þeim hætti, að ytri og innri jarðmótunaröfl verka til skiptis á landslagið þannig, að meðfram hlíðum fjalla, sem liggja í átt til suðurláglendisins, skapast til- tekið landslag. Því, sem þarna gerist verður lýst svo í stuttu máli: Straumvötn, sem fallið hafa niður af hálendinu, hafa í aldanna rás skapað viðáttumikið kerfi af árdölum. Hraunflóð er síðar féllu frá eldstöðvum á þessu sama svæði runnu niður á láglendið eftir dölum þeim, er straumvötnin höfðu skapað. Hraunflóðin fylltu árfarvegina og þrengdu um leið að vatnsföllunum, svo að þau hófu að grafa nýja farvegi og dali við hlið hinna eldri. Þessir dal- ir fylltust aftur af hraunflóðum, og á þann hátt þokaðist allt dalakerfið til hliðar. Hitt atriðið, er Nielsen lýsir miklu rækilegar en áður hafði verið gert, er mikilvægi vindsins í hinni ytri land- mótun. Vindrof er mjög mikið á Is- landi, og hefir byggð landsins og bú- skapur landsmanna aukið á áhrif þess og eyðingu jarðvegs. Það er vafalítið, 129

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.