Náttúrufræðingurinn - 1988, Qupperneq 35

Jón Benjamínsson
Jarðhiti í sjó og flæðarmáli
við Island
INNGANGUR
Víöa hér á landi finnst jarðhiti sem
heitar vatnsuppsprettur, svo og sem
gufu- og eða gasstreymi. Hin mikla
jarðhitavirkni er tilkomin vegna mik-
ils varmaflæðis og sprunginna eða
gegndræpra jarðlaga sem gera varma-
flutning með vatni mögulegan. Hita-
stig í berggrunni hækkar með dýpi.
Þessi hækkun kallast hitastigull. Hita-
stigullinn er hæstur í gosbeltunum en
fer lækkandi út frá þeim og er lægstur
í elstu hlutum landsins svo sem á
Austfjörðum og Vestfjörðum. Jarð-
hitavatnið er að uppruna úrkoma, sjór
eða blanda þessara tveggja. Úrkoman
eða sjórinn hripar niður í berggrunn-
inn, hitnar þar og leitar síðan upp aft-
ur þar sem heitt vatn er léttara en
kalt. Yfirleitt gætir meira vatnsrennsl-
is á stöðum sem liggja lágt en á hærri
stöðum. Helstu uppstreymisstaðir eru
á jarðlagaskilum eða þar sem jarðlög
eru brotin. Heitar uppsprettur er jafnt
að finna í flæðarmáli, neðan sjávar-
máls, sem á þurru landi. Hér á eftir
verður fjallað um jarðhitastaði í sjó og
þar sem sjór eða sjávarblanda flæðir
yfir. Á sumum jarðhitastöðunum við
ströndina hefur verið borað eftir vatni
en hér verður einungis greint frá jarð-
hita sem kemur fyrir við náttúrlegar
aðstæður.
Lýst er 53 jarðhitastöðum við
strendur landsins. Á sumum þeirra
eru tveir eða fleiri uppstreymisstaðir
jafnvel með nokkur hundruð metra
millibili en hér eru þeir taldir sem
einn staður, þar sem um sama jarð-
hitasvæði virðist vera að ræða. Enn-
fremur eru taldir upp nokkrir staðir
sem bera ýms einkenni jarðhita svo
sem gasstreymi eða vakamyndun í ís
þótt eiginlegur jarðhiti hafi ekki verið
staðfestur.
SKRÁ UM JARÐHITASTAÐI í SJÓ
VIÐ LANDIÐ
Hér á eftir verða taldir upp þeir
staðir þar sem jarðhiti finnst í sjó eða
flæðarmáli. Byrjað verður við Reykja-
nes og haldið réttsælis umhverfis land-
ið. Fyrst er getið staðar eða jarðar
sem jarðhitinn er kenndur við eða til-
heyrir og svo sveitar eða hrepps. Hver
staður er númeraður og á 1. mynd er
sýnt hvar á landinu hann er.
1 Út af Reykjanesi. í grein sinni um
neðansjávargos við ísland getur Sig-
urður Þórarinsson (1965) um 11 gos
undan Reykjanesi. Álítur hann að síð-
ast hafi gosið þar árið 1926 og styðst í
því við frásögn sjómanns sem á þeim
tíma varð var við ólgu í sjónum norð-
austur af Eldey. Á þessum slóðum er í
dag vitað um bólustreymi í sjónum á
a.m.k. tveimur stöðum. Austari stað-
urinn er á um eða yfir 120 m djúpu
Náttúrufræðingurinn 58 (3). bls. 153-169, 1988.
153