Náttúrufræðingurinn - 1966, Blaðsíða 51

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
197
merkin um slíka upphium á stóru svæði eru hitamælingar, sem
gerðar voru daginn áður en gosið sást fyrst, en þá mældi síldar-
leitarskip 9,4°C þrjá til fjóra kílómetra suðvestur frá staðnum,
þar sent gosið kom upp sólarhring síðar. Annars var sjávarhitinn á
þessu svæði um 7°C. Sjómenn þeir, sem fyrstir sáu gosið, mældu
einnig sjávarhitann, og reyndist hann 11°C um 700 m frá gosinu
A rneðan öskugosið stóð, varð aldrei vart neinnar upphitunar í
sjónum. Á þessu tímabili sendi Fiskideild Atvinnudeildar Háskól-
ans fjögur rannsóknaskip á gosstöðvarnar, sem mældu sjávarhit-
ann allt frá 300 m fjarlægð frá eyjunni, en hvergi varð vart við
óeðlilega hátt hitastig. í apríl 1964 varð rannsóknaskip vart við
0,5° upphitun um 700 m austan við Surtsey, en þá var hraunið tek-
ið að renna í sjóinn.
Engin ítarleg mæling var gerð á sjávarhita, þar sem hraunið
rann í sjó, en einstakar mælingar gáfu allt að 40°C nokkra metra
frá hrauninu. Þegar þetta var mælt, var lítil alda og flaut heita
vatnið í þiinnu lagi ofan á kaldari sjó. Volgur sjór, sem gufu lagði
upp af, sást stundum nokkur hundruð metra út frá stöðum þar, sem
hraun rann í sjó.
Hitamælingarnar sýna að neðansjávargos liita upp hafið á með-
an þau hafa ekki náð upp til yfirborðsins. Væntanlega stígur all-
heitur sjór til yfirborðsins beint upp af gosstaðnum með hækkandi
hitastigi eftir því sem hraunkvikan nálgast yfirborð sjávar. Þegar
hitinn hefur náð 100° fer sjórinn að sjóða og gosið verður sýnilegt
á yfirborðinu. Eftir að gígur myndast er hafið einangrað frá hin-
um heitu gosefnum. Sjór rennur að vísu inn í gíginn, en hann guf-
ar þar upp og gosið hitar nú upp andrúmsloftið en ekki hafið.
Á ferðum sínum við Surtsey söfnuðu rannsóknaskipin sjávarsýn-
ishornum til efnagreininga, og helur Unnsteinn Stefánsson unnið
úr þeint gögnum, en grein um áhrif gossins á næringarefnainni-
liald sjávar er í prentun (Stefánsson 1966). Með tilraun í rannsókna-
stofu sýnir Unnsteinn fram á, að bæði fosfór og kísill leysast upp
úr gosöskunni ef hún fellur í sjó. I sjávarsýnishornunum er það þó
fyrst og fremst kísilmagnið, sem vitnar um návist gossins, og gætir
áhrifanna 10—20 km út frá gosstöðvunum. Áætlað er að um 30 kg
af kísil leysist upp á sekúndu í byrjun gossins, líklega aðallega úr
öskunni, sem fellur í sjóinn, en ef til vill einnig úr hraunkvikunni
á meðan hún er neðansjávar. Eftir að öskugosið hættir, dregur