Náttúrufræðingurinn - 1934, Blaðsíða 68

178
NÁTTÚRUPR.
Skeiðarársandur hækkar!
Athuganir Helga Arasonar á Fagurhólsmýri.
Skriðjöklarnir vinna sífellt að því, að mola og sverfa úr
fjöllunum, en jölculárnar bera mölina og svarfið fram til sjávar.
Af, framburði jökulánna hafa firðir og víkur fyllst síðan á land-
námsöld og strandlínan færst út á við. Við síðasta Kötluhlaup
(1918) myndaðist all-langur sandtangi austan við Hjörleifs-
höfða. —
Lítið hefir v.erið að því gert hér á landi að mæla og rann-
saka framburð jökulánna. Væri þó vafalaust nauðsynlegt að
gera það í sambandi við fyrirhleðslur á farvegum og flóðgarða,
sem eiga að marka kvíslóttum jökulám þrengri farveg.
Samkvæmt mjög lauslegum og ófullkomnum athugunum
á vatnsmagni og framburði jökulánna, sem koma undan Vatna-
jökli, er áætlað, að Vatnajökull sverfi að meðaltali 0.65 mm.
ofan af hálendi því, sem hann hvílir á, yfir árið. Á 100 árum
yrðu þetta 6.5 cm. og þannig mætti halda áfram að reikna.
Einnig má reikna út eftir sömu tölum, að árlega sverfi jök-
ullinn um 500.000 m3 af bergi og breyti í sand og leir, sem jökul-
árnar bera svo í áttina til sjávar. Ef þetta efni væri allt flutt á
einn stað, mætti gera úr því stöpul, sem tæki yfir 1 hektara
af landi og væri þó 50 m. hár.
Amund Helland mældi gruggið í Jökulsá á Breiðamerkur-
sandi og taldist það vera 1.88 gr. í lítra að sumarlagi. Af þessu
má ætla, að Jökulsá beri fram 70—80 þús. m3 á ári eða um
sjöunda hluta af því, sem kemur frá jöklinum yfir árið. —
Mest af mylsnunni og grugginu berst beint á sæinn út,
brimið jafnar því með ströndinni og á löngum tíma færist hún
fram, svo sjónarmunur verði. En nokkuð af árframburðinum
sezt í farveg árinnar og hækkar hann. — Skeiðarársandur er
greinilega hæstur um miðjuna, og þar rann Skeiðará fyrr. En
þar kom að farvegurinn var orðinn svo hár, að áin „valt“ út úr
honum og braut sér leið þar, sem lægra var, með austurjaðri
sandsins. Ofan í þann farveg er hún nú að bera, og eftir óra-
langan tíma mun hún aftur færa sig vestur á sandinn. Þá getur
svo farið, að Skaptafellsbæirnir verði aftur fluttir niður á slétt-
lendið, þar sem þeir stóðu fyrir fáum öldum.
Það er víðast hvar erfitt að fylgjast með því, hve mikið