Náttúrufræðingurinn - 1938, Blaðsíða 28

154 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
imimiiiimMiiiiiiiiiiimmiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiimmimiiiiiiiliiiimiiiiiiiiiiiimimmiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiii
það í svo stórum stíl, að þrýstingurinn niðri í pípunni minnki
nægilega mikið til þess að vatnið fari að sjóða og gosið komist
af stað.
Þó að margir hafi verið fylgjandi kenningu Bunsens, eru þeir
þó til, sem ýmislegt hafa haft út á hana að setja. Það hefir til
dæmis verið reynt að sýna fram á það, að hitinn í pípunni ykist
í raun og veru ekki eftir því, sem liði frá gosi, eins og Bunsen
fann. Trausti Einarsson fann þó, að hitinn smáhækkaði í Geysi,
eftir því sem lengra dró frá gosi, og það sama fann Tuxen í
öðrum minni hverum.
Þýðingarmesta mótbáran, sem komið hefir fram á móti Buns-
ens-kenningunni, er þó sú, sem Lang setti fram. Hann gerði þá
athugasemd, að Bunsen hefði ekki tekið tillit til þess, að vatnið
í pípunni væri á stöðugri hreyfingu upp og niður, þar sem heitara
vatnið leitaði upp og kældist, og leitaði svo niður aftur. Taldi hann
því, að þótt vatnið kæmist einhvers staðar í pípunni yfir suðumark,
myndi það alls ekkert gos hafa í för með sér, heldur aðeins verða
þess valdandi, að vatnið færi alls staðar að sjóða.
6. H. O. Langs-kenningin, 1880 verður bezt skilin, með því að
athuga 3. mynd. Lang hugsar sér, eins og Machenzie og reyndar
líka Bunsen, að aðal-orsökina sé að finna í sprungum og gjótum
niðri í jörðinni, er standi í sambandi við neðanvert gosrörið. Við
hugsum okkur að LA á myndinni sé gospípan, en ANG neðanjarð-
arkerfi í sambandi við hana, og að hitinn komi frá G. Heita vatnið
frá G streymir upp að N, kólnar á leiðinni og streymir svo aftur
niður að G, um leið og það rýmir fyrir heitara vatni, sem nú kemur
þaðan. Af þessu leiðir að hitinn í GN verður nokkuð jafn, og meiri
en í AN, því þangað verður hitinn að leiðast smátt og smátt frá
NG. Þegar vatnið við N er orðið svo heitt að það fer að sjóða,
myndast þar gufa, sem þrýstir NA niður, og þar af leiðandi AL
upp, svo að nokkuð af vatninu fer út úr skálinni við L, og minnk-
ar þá þrýstingurinn á gufunni. Við hugsum okkur nú að gufan nái
niður að A (3 md. 6) og þá er þrýstingurinn við 0 jafn þrýst-
ingnum við A, eða einn loftþrýstingur að viðbættum þrýstingi
vatnsstöpulsins AL. Myndast nú svolítið meiri vatnsgufa, pressar
hún meira vatn upp úr skálinni við L, en þar með minnkar þrýst-
ingurinn við A, og alveg að sama skapi við 0, af því að þrýsting-
urinn á báðum þessum stöðum er eins, og nú fer allt vatnið OG
að sjóða. Við það myndast gosið.
7. T. A. Jaggars-kenningin, 1898. Eins og margir fleiri, sem