Náttúrufræðingurinn - 1938, Blaðsíða 26

152 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
llllllllll IIIIIIIIIIIIIlllllllllllllllllIlllllllllllllllIII11llllllIllllllllllllllIlllllllllllllllllllllllllllllllllIIIMIIIIII llll lllll IIIIII | III lllllllllll llll
3. Krug von Nidda-kenningin, 1833. Hún líkist kenningu
Mackenzie’s, en stendur henni að því leyti að baki að hún getur
ekki skýrt, hvernig stendur á því að vatnið ,,gýs“ upp, en sýður
ekki á vanalegan hátt.
U. Bunsen’s-kenningin, 18U7. Höfundur hennar er hinn mikli,
þýzki eðlisfræðingur, Robert Bunsen. Kennnigin er byggð á hita-
mælingum djúpt og grunnt í gígnum á mismunandi tímum, og
hefir hún breiðst mjög út og getið sér flesta áhangendur. Hitinn
var mældur hvað eftir annað á fimm stöðum, mismunandi djúpt
í gígnum (sjá 2. mynd). Á myndinni, sem vísað er til, sýna lín-
urnar 1, 2 og 3, hvernig hitinn hefir verið á mismunandi dýpi 23
klst. fyrir mikið gos (1), 5 klst. fyrir gos (2) og 10 mínútum
fyrir gos (3). Tölurnar við lóðréttu línuna til vinstri handar á
myndinni tákna hitann í Celsíus-stigum, en tölurnar við grunnlín-
una tákna dýpið, mælt í metrum. Loks sýnir línan A suðumark
vatnsins á mismunandi dýpi í pípunni. Eins og kunnugt er, er
suðumark vatnsins háð þeim þrýstingi, sem á vatninu er, þann-
ig að suðumarkið hækkar, ef þrýstingurinn eykst. Undir vanaleg-
um loftþrýstingi sýður vatnið þegar það er 100 stiga heitt, en niðri
í gospípunni bætist hér við þrýstingur þess vatns, sem er fyrir of-
an þennan og þennan stað í pípunni, og þess vegna eykst þrýsting-
urinn, og þar með suðumark vatnsins, eftir því, sem neðar dreg-
ur í pípuna. Línurnar á myndinni sýna nú: 1) að hitinn í gos-
pípunni er því meiri, sem neðar dregur, að hitinn er yfirleitt einna
mestur rétt fyrir gos, 3) að jafnvel fáum mínútum fyrir gos,
kemst hitinn hvergi upp að suðumarki á tilsvarandi stað í píp-
unni, og 4) að hitinn á 13 metra dýpi nálgast mest suðumarkið.
Ef við hugsum okkur nú, að vatnsstöpullinn hækki, þó að ekki sé
nema um tvo metra, fer vatnið að sjóða á 13 metra dýpi (af því
að þangað er þá komið heitara vatn að neðan og suðumarkinu þar
með náð). Þar myndast því gufa, sem brýtur sér leið upp í gegn-
um vatnsstöpulinn, og rífur nokkuð af vatninu með sér. Við það
minnkar yfirleitt þrýstingurinn í pípunni, ef til vill svo mikið, að
vatnið sýður alls staðar, og þá kemst gosið í algleyming.
En hvernig getur þá vatnsstöpullinn hækkað? Bunsen telur
skýringuna vera þá, að stórar gufubólur, sem komast inn í gíginn
úr hliðargöngum niðri í jörðinni, burti'ýma vatni úr pípunni,
þannig að yfirborðið hlýtur að hækka 1—2 metra. Blöðrurnar,
sem eru léttari en vatnið, leita upp, en þéttast aftur og verða að
vatni ofar í gýgnum, þar sem vatnið er kaldara, en við það lækkar